heidsgevoel het gelaat'.3
De kerk had in de verlichte burger een bondgenoot tegen de kermis ge
vonden.
In 1876 besloot de raad van Zutphen de kermis af te schaffen. Welke beweeg
redenen speelden daarbij een rol?
Wordingsgeschiedenis en attracties op de kermis
Tot in de eerste helft van de negentiende eeuw werden er in Zutphen twee ker
missen per jaar gevierd. De kermis in mei viel samen met de Meimarkt en de
augustuskermis had de wijdingsdag van de Sint Walburgskerk als oorsprong.
Die dag werd ook wel 'Onze aflaet' of 'Kermysdagh' genoemd en viel tussen
15 augustus en 8 september. In 1856 werd deze laatste kermis afgeschaft. De
kermis werd gehouden op de Boompjeswal aan de rand van de stad en in het
centrum op de Zaad- en Houtmarkt. Dit wordt onder andere duidelijk uit de
advertenties die de kermislui plaatsten om hun attracties aan te prijzen. Ene
W. Potma uit Sneek bijvoorbeeld, maakte aan 'zijne geëerde begunstigers be
kend, dat hij gedurende de kermis met zijne kraam staat, tegenover het huis
van de wel.ed. heer Mispelblom'.4
Het vermaak op de kermis bestond uit carrousels, schietspelen en kijkwerk.
Zo bericht ene Crombach in de Zutphensche Courant dat 'gedurende de Mei
markt een grote tentoonstelling wordt opgezet, bevattende de slag van Water
loo, Californië, gezigt van Monclowa in Texas, het nieuw gebouwde Hamburg
en de nijverheidstentoonstelling te Londen'.5 Ook kon men diverse rariteiten
op de kermis aantreffen. Russische kinderen, de onbrandbare man en de twee
eskimo's Zumka en Stinee bijvoorbeeld, werden met veel vertoon in de krant
aangekondigd.
In de jaren 1862-1876 breidde de kermis zich uit.6 Deze uitbreiding verliep
niet erg gelijkmatig. In 1872 bijvoorbeeld waren er slechts 35 kermislui aan
wezig, in 1870 en 1875 respectievelijk 53 en 52.
In 1868 stelt de raad een reglement op voor 'Heffing van regten van het ge
bruik van stadsstraten en pleinen gedurende de kermis'. Hierin was bepaald dat
voor elke in beslag genomen vierkante meter vijf cent betaald moest worden.
Een belangrijke bron van inkomsten is de kermis voor de gemeente nooit ge
weest. Zij maakte op zijn hoogst 1,8% uit van het totaal dat de gemeente aan
'regten' ontving.
Kermisperikelen
In februari 1848 achtte de burgemeester van Zutphen de tijd gekomen om de
voorjaarskermis af te schaffen. Volgens hem was het aantal kramen op de ker-
46
