In verband met de steeds groter wordende stroom bezoekers werden deze relie
ken vanaf 1322 in de open lucht getoond. Deze reliektoning in Aken was in
Europa het meest bekend en trok een gigantisch aantal bezoekers. In de Dom
kerk in Aken bevond zich het beeld van de Maria Aquensis, een genadebeeld
van de tronende Maria met leliescepter en het Christuskind op haar schoot.
Samen met de afbeelding van de tunica is de afbeelding van de Maria Aquensis
het meest uitgebeeld op pelgrimstekens en bedevaartmedailles.
Het in Zutphen gevonden insigne is afkomstig uit Aken. Binnen de cirkel van
deze penning wordt de tunica van Maria getoond op een rechte stok, die vastge
houden wordt door twee priesters en daaronder is de Maria Aquensis afge
beeld. Boven de tunica bevindt zich een niet nader te omschrijven gekroonde
kop. In Aken werd veelal het 'Vera Icon' ofwel de afbeelding van het 'Ware
Gelaat van Christus' gebruikt als thema, maar of het bij deze kop ook werke
lijk om het 'Vera Icon' gaat is niet geheel duidelijk.
Aan de bovenzijde van dit voorwerp zien we gestileerd enkele kerken
uit Aken. Links is er een schematische afbeelding van de Domkerk en de 'brug'
waar de relieken getoond werden. Het rechterdeel is waarschijnlijk de Gotische
koorhal. Deze hal werd gebouwd in de jaren tussen 1355 en 1414 en biedt daar
om een houvast voor de datering. Het insigne werd in ieder geval na 1414 ge
maakt. Rechtsonder is er nog een bevestigingsoogje van het insigne intact,
maar de aanhechtingspunten van de andere drie oogjes zijn ook duidelijk te
zien. Binnen de cirkel zijn haakjes aangebracht zodat er een gekleurd lapje stof,
perkament, leer op papier tegenaan gemaakt kon worden, waardoor het insig
ne nog beter opviel.
Dit maakt nog eens duidelijk dat het hoofddoel voor de kerkleer van de bede
vaart, boetedoening en heiliging, voor de gewone sterveling anders lag. Voor
hen was vooral het directe contact met het genadeoord van belang. Men zocht
en vond in de devotionalia een materieel tastbare heilsgarantie die men mee
naar huis kon nemen en die zou beschermen tot in de dood.
Literatuur
Koster, K., Mittelalterliche Pilgerzeichen und Wallfahrtsdevotionalien in Rhein und Maas, Kunst
und Kultur 800-1400, Köln 1972 pp. 146-160.
Koster, K., Gutenbergs Strassburger Aachenspiegel - Unternehmen von 1438-1440 in Gutenberg-
Jahrbuch 1983 pp. 22-44.
Jos Koldeweij, een van de schrijver van het boek Heiligen uit de Modder, In Zeeland gevonden
pelgrimstekens dat onlangs bij De Walburg Pers in Zutphen werd uitgegeven wil ik bedanken voor
het mogen inzien van het manuscript ten behoeven van dit artikel.
111
