C. E. M. REINDERS
Deze zomer werd door een amateur-archeoloog uit Voorst, de heer P. van Dijk,
een vijftiende eeuws pelgrimsinsigne uit Aken gevonden bij het Hagepoortplein
in Zutphen. Het Stedelijk Museum Zutphen heeft dit insigne in bruikleen ge
kregen en vanaf 1 december 1987 is dit voorwerp in het museum te zien. In de
provincie Zeeland zijn de afgelopen tien jaar meer dan 500 pelgrimstekens
gevonden, maar dit is de eerste vondst in Oost-Nederland.
Pelgrimsinsignes werden meegebracht van bedevaartstochten die in de Mid
deleeuwen in heel Europa werden ondernomen. Het doel van deze tochten was
in eerste instantie persoonlijke devotie en boetedoening. Naast deze invloed op
de religie en het geestelijk leven liet de bedevaart ook sporen na op het terrein
van de handel en het ambachtswezen. Op de langere routes ontstond er een
infra-structuur voor hulpbehoevende pelgrims zoals kerken, herbergen, toe
vluchtsoorden e.d. Vrome burgers, kloosterlingen, maar ook avonturiers, die
'en passant' een kerkelijke legitimering konden krijgen maakten bedevaart
tochten.
Het chistendom kende van oudsher drie belangrijke bedevaartsbestemmin
gen: het Heilige Land, Rome en Santiago de Compostela. Naast deze grote be
devaartplaatsen ontstonden er kleinere, dichter bij huis gelegen centra. In het
Rijn-Maas-gebied vinden we een aantal van deze bestemmingen: Aken, Keu
len, Trier en Maastricht.
De pelgrimstekens en andere bedevaart-devotionalia, die door de reiziger ge
kocht konden worden, verschilden per plaats. De vorm, herkomst, vindplaats
en datering geven belangrijke aanwijzingen over de geografische spreiding van
deze cultus. Het grootste deel van de Middeleeuwse tekens is gemaakt van me
taal. In de twaalfde eeuw gaat het om kleine gesloten, vlakke gietsels, maar
vanaf de veertiende eeuw wordt de vorm steeds meer opengewerkt. De afbeel
dingen op de insignes zijn veelal plaatsgebonden.
Het aantal deelnemers aan pelgrimstochten doet denken aan ware volksver
plaatsingen. In 1392 werden bijvoorbeel in het toen amper 10.000 inwoners tel
lende München op één dag 40.000 pelgrims geregistreerd.
De pelgrims wilden van hun bedevaart een tastbaar aandenken meenemen
naar huis en zo ontstond de handel in insignes en andere devotionalia. De bede
vaarttekens waren een uitgesproken massa-produkt. Met het oog op de lage
prijs en een eenvoudige produktiemethode werden ze gegoten in een lood-
tinlegering, omdat dit materiaal een laag smeltpunt heeft. Voor het gieten van
109
EEN VIJFTIENDE EEUWS PELGRIMSINSIGNE
IN ZUTPHEN
