Als wij fresco's uit de Middeleeuwen in de kerken beschouwen als 'biblia
pauperum' bijbel voor de armen, d.w.z. degenen die niet konden lezen),
wat zou dan de bedoeling geweest zijn van de simultane voorstelling van de
kruisiging, Longius en Michael in dubbele gedaante?
Om te beginnen waren simultane voorstellingen in die tijd heel normaal. Zo
als de oude Egyptenaren geen perspectief in hun tekeningen brachten, maar al
les in het platte vlak uitbeeldden, zo beleefde de middeleeuwer de bijbelse ver
halen als tegelijkertijd gebeurd. Op vele fresco's is dit te constateren. Zo vond
ik op een vakantie in Graubünden in Waltensburg, een prachtig evangelisch
kerkje met zowel buiten als binnen fraaie muurschilderingen. In de kerk, waar
de preekstoel op een rotspunt staat die boven de kerkvloer uitsteekt, is o.m.
een prachtige schildering met een simultane voorstelling van de voetwassing
door Christus en het laatste avondmaal, alles aan één tafel en in één ruimte.
De maker van dit kunstwerk die veel in Graubünden heeft gewerkt, heet in
de Zwitserse kunstgeschiedenis de Waltensburger Meister. De schilderingen in
Waltensburg stammen uit de tweede helft van de veertiende eeuw.
Longinus, de Romeinse soldaat die Jezus heeft doorstoken om te constateren
of Hij reeds gestorven was, is een figuur die past in het verhaal van kruisiging
en opstanding. Nog heden ten dage zingen wij over hem in gezang 231. Ver
moedelijk echter zijn Maria en Johannes niet daarbij geweest.
Maar Michaël staat er naar mijn mening uitdrukkelijk bij uit pastoraal-
pedagogische overwegingen. De predikant zal daar een uitleg aan moeten ge
ven.
Welnu, Michaël uit de Openbaring van Johannes kan vanzelfsprekend goed
ter sprake komen bij de opstanding van Jezus, die volgt op de kruisiging. Maar
reeds paus Gregorius de Grote (540-609) heeft over de zieleweging gezegd: door
het kruis is Christus de weegschaal van het oordeel geworden met in de ene
schaal de zonden van de mensen en in de andere het lijden van de Heer.
Als de muurschildering in de St. Walburgskerk stamt uit ongeveer 1400, dan
was toen nog de voorstelling van het Laatste Oordeel vaak gebaseerd op de psy-
chostase, zoals bij Jeroen Bosch (1450-1506), Huybrecht van Eijck (15e eeuw),
Rogier van der Weijden (1400-1460) en zelfs later bij Michelangelo (1475-1564)
en tot in de Contrareformatie bij Petrus Paulus Rubens (1577-1640), die alle
maal het Laatste Oordeel hebben uitgebeeld met de weegschaal met de duivel
tjes die aan de schalen trekken.
Wat heeft de pastoor in die eerste tijd en later de dominee uitgelegd? Hebben
zij gedreigd met het Laatste Oordeel zoals de bovengenoemde kunstenaars of
was er een pastoraal troostwoord zoals aan de ene moordenaar aan het kruis?
De schilder van de Roemeense ikoon gaf niet zo'n dwaze opvatting weer,
door de weegschaal te vervangen door het Christusmonogram.
22
