voorgesteld, later in de vijfde en zesde eeuw als strijder tegen de draak. In het
onderaardse sanctuarium in Gargano is wellicht de oudste westerse afbeelding
van Michaël als zieleweger in de vorm van een bas-relief uit de negende eeuw.
Uit de twaalfde eeuw is het beroemde beeldhouwwerk van Michaël als zielewe
ger in het westportaal van de kathedraal van Autun in Frankrijk.
Waar komen al deze voorstellingen vandaan? Michaël als psychagogos of
begeleider van de afgestorven zielen en als strijder tegen de draak? In het Oude
Testament wordt de naam Michaël het eerst vermeld in Numeri 13:13 waar de
verspieder uit de stam Aser, Sethur, genoemd wordt als zoon van Michaël.
Kennelijk toen nog een gewone voornaam, die betekent: Wie is als God?
In Jozua 5:14 is bij de val van Jericho sprake van een engel met getrokken
zwaard die zich noemt: Ik ben de vorst van het heir des Heren (dus zonder de
naam Michaël). Van deze bijbelse ontmoeting tussen Jozua en de engel is wel
een miniatuur uit het eind van de tiende eeuw in de Menologus van keizer Basi-
leios II bekend, waarbij uitdrukkelijk vermeld staat: de aartsengel Michaël ver
schijnt in keizerlijke wapenrusting aan Jozua. Een menologus is een fraaie met
miniaturen versierde heiligenkalender uit de Orthodoxe kerk met lijsten van
heiligen en hun gedenkdagen. In diezelfde kalender staat ook een afbeelding
van de aartsengel Michaël met het trishagion die de zege op de duivelen behaalt.
De bodestaf is dus gewijzigd in een trishagion. Het trishagion is een soort veld
teken of vaandel met driemaal het woord heilig, dus naar aanleiding van het
liturgische 'heilig, heilig, heilig is de Heer Zebaoth'. De menologus van keizer
Basileios bevindt zich thans in de Vaticaanse bibliotheek in Rome.
In het boek Daniël wordt in hoofdstuk tien Michaël tweemaal genoemd als
vorst der engelen, terwijl in hoofdstuk twaalf een eerste aanduiding omtrent
het Laatste Oordeel staat waarbij Michaël optreedt. Hier ligt waarschijnlijk
dus het begin van de psychostase, het wegen van de zielen. Misschien zouden
de eerste verzen van Maleachi 3 nog een aanduiding kunnen zijn. De naam van
Michaël wordt daar echter niet gebruikt. Er zijn ook enkele apocriefe boeken,
zoals Tobias en het boek Henoch waar Michaël als aartsengel optreedt.
In het Nieuwe Testament vinden wij in I Thessalonicenzen 4:6 de aartsengel
genoemd zonder naam; in de brief van Judas 1:9 wordt Michaël als aartsengel
vermeld en vanzelfsprekend is het meest bekend de strijd uit de Openbaring van
Johannes waar de aartsengel Michaël met zijn engelenschaar strijd levert met
de draak en diens engelen.
Daar Michaël een engel is, zou hij dus diverse gestalten kunnen aannemen.
In de ikonografie wordt hij dan ook nog al eens verwisseld met de Romeinse
ruiter die later als Sint Joris wordt vereerd. Michaël zit echter in principe niet
te paard en draagt, als engel, altijd vleugels. De bodestaf gaat over in een tri
shagion, speciaal in oude heiligenkalenders, later krijgt de speer of lans als uit
einde een kruis, in het bijzonder bij het doden van de draak.
21
