bijvoorbeeld, binnen de Republiek niet veel tot stand zagen komen van datgene
waarvoor zij persoonlijk of te zamen met hun geestverwanten hadden gestre
den. Maar anderen vonden er misschien maar weinig van hun wensen terug.
Dat de Republiek geen hechte eenheid van inwoners omvatte, geen geheel van
mensen die schouder aan schouder hadden gestreden voor één ideaal en bezield
waren van één vaderlands gevoel ten aanzien van alle zeven gewesten te zamen,
dat bleek al direct na 1609 toen heel wat oude tegenstellingen, die lange tijd
onder de oppervlakte waren gebleven, weer boven kwamen en leidden tot de
bekende Bestandstwisten die het nieuwe staatsbestel in heftige beroering zou
den brengen.
Dit artikel heeft de grondslag gevormd van de voordracht die Dr. S. Groenveld, van de Rijksuni
versiteit Leiden, Vakgroep Vaderlandse Geschiedenis, op 14 mei 1986 voor onze Historische
Vereniging heeft gehouden.
Literatuur
Een samenvattend werk over deze periode is: S. Groenveld e.a., De kogel door de kerk? De
Opstand in de Nederlanden 1559-1609 (Zutphen 1983) met een uitvoerige, beredeneerde bibliogra
fie. Voor de latere fase van de Tachtigjarige Oorlog is dit boek vervolgd met De bruid in de schuit.
De consolidatie van de Republiek 1609-1650 (Zutphen 1985). Vergelijk het oudere werk van
J.Presser, De tachtigjarige oorlog (Amsterdam 1941, 1976). Essentieel voor goed inzicht in de
algemene ontwikkelingen is het uitstekende artikel van J. J. Woltjer, 'De Vrede-makers', in Tijd
schrift voor Geschiedenis 89 (1976) 299-321, herdrukt in: S. Groenveld en H. L. Ph. Leeuwenberg
(ed.), De Unie van Utrecht. Wording en werking van een verbond en een verbondsacte ('s-Graven-
hage 1976) 56-87.
Voor de staatsinstellingen raadplege men nog steeds het oude boek van R. Fruin en H. T. Colen
brander, Geschiedenis der Staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek, 's-
Gravenhage 1922. Nieuwe gegevens zijn te vinden in de hoofdstukken door H.de Schepper en
A.Th. van Deursen in de (Nieuwe) Algemene Geschiedenis der Nederlanden 5 (Bussum 1980)
311-405.
Een samenvattend werk over de religieuze ontwikkelingen is O. J. de Jong, Nederlandse kerkge
schiedenis. Nijkerk 1978. Betreffende het katholicisme: L. J. Rogier, Geschiedenis van het katholi
cisme in Noord-Nederland in de 16de en de 17de eeuw. 3 Dln. Amsterdam 1947. Vgl. R. R. Post,
Kerkelijke verhoudingen in Nederland vóór de reformatie van 1500 tot 1580. Utrecht-
Antwerpen 1954. De eerste reformatiegolf is grondig beschreven door J. Decavele, De dageraad
van de Reformatie in Vlaanderen (1520-1565). Gent, 1975. Over de dopersen: S. Groenveld, e.a.
(ed.), Wederdopers, menisten, doopsgezinden in Nederland 1530-1980. Zutphen 1981. Over het
calvinisme: W. F. Dankbaar, Hoogtepunten uit het Nederlandsche Calvinisme in de zestiende
eeuw. Haarlem 1946. J. Lindeboom, De confessioneele ontwikkeling der Reformatie in de Neder
landen. 's-Gravenhage 1946.
De meest recente behandeling van de economische en sociale verhoudingen, met tal van resulta
ten van nieuw onderzoek, vindt men in de reeds genoemde (Nieuwe) Algemene Geschiedenis cler
Nederlanden, daarvan de delen 6 en 7 (Bussum 1979 en 1980). Veel gegevens zijn bijeengebracht
55
