In de Oostzeehandel (de Ommelandvaart rond Denemarken) hadden Deven
ter, Zutphen, Harderwijk, Elburg, Kampen en Zwolle het grootste aandeel.15
In de tweede helft van de 14de eeuw kwam hierin verandering: de Hollandse
steden namen steeds meer over, Kampen groeide uit tot belangrijkste IJsselstad
ten koste van de overige IJsselsteden. Een belangrijke oorzaak hiervan was de
ontwikkeling van de scheepsbouw, die leidde tot grotere schepen. Er ontstond
een verschil tussen rivierscheepvaart en kustscheepvaart, dat resulteerde in het
overladen van goederen in de havens aan de riviermondingen: Dordrecht en
Kampen waren hiervoor de aangewezen overslagplaatsen.
De Hollanders namen de vaart op Engeland over. Vanaf de 13de eeuw was
Zutphense scheepvaart op Engeland levendig, maar tegen het einde van de 14de
eeuw daalde deze tot een nulpunt.16 In de Oostzeehandel kwamen de Hollan
ders sterk op, ze trotseerden de Duitse Hanze, hetgeen in de tweede helft 14de
en 15de eeuw leidde tot een reeks van conflicten. Het is tekenend voor de macht
van de steden, dat deze zich hierbij zelfs regelrechte oorlogen konden veroorlo
ven. De IJsselsteden speelden nauwelijks een rol in de strijd tussen de Duitse
Hanze en de Hollanders, welke uiteindelijk in het voordeel van de laatsten zou
aflopen (Wendische Oorlog, 1438-1441). Wel had men zélf conflicten met de
Hollanders, in 1441-1445 was er zelfs een oorlog tussen Gelderse en Hollandse
steden (met op de achtergrond de hertog van Gelre contra de hertog van Bour-
gondië) over een wijnheffing door Dordrecht.
De onrust van deze periode werd nog versterkt door de pogingen van de
Deense koningen om greep op de Oostzeehandel te krijgen. Dit leidde weer tot
oorlog tussen Denemarken en de Duitse Hanze in 1361-1365 en met een groep
steden onder leiding van IJsselsteden in 1367-1370 (de vrede van Stralsund,
1370, betekende een verlies voor de Deense koning).
Dit alles had voor Zutphen grote gevolgen. De geweldige groei van de 13de
en 14de eeuw stagneerde. In de tweede helft van de 14de eeuw nam het aantal
nieuwe burgers per jaar voor Zutphen sterk af.17 Een oostelijke stadsuitbrei
ding (het gebied rond de Spittaalstraat en de Laarstraat) mislukte volkomen.
Nog eind 14de eeuw worden er versterkingen aangelegd (de Spittaalpoort en de
Laarpoort)18, maar de wijk bleef nog tot eind 19de eeuw grotendeels braak lig
gen.
Opvallend is, dat we pas eind 14de eeuw horen van nauwere relaties tussen de
IJsselsteden en de Hanze. Toen pas werden Deventer, Zutphen en Harderwijk
lid van deze stedenbond, voor de overige IJsselsteden zou dat tot een halve
eeuw later duren.19 Blijkbaar werd men pas lid van de Duitse Hanze toen de
economische teruggang, veroorzaakt door Hollandse concurrentie, voelbaar
werd! In de 15de eeuw werden de IJsselsteden, samen met de Duitse Hanze,
overvleugeld door de Hollandse. Zutphen werd een handelsplaats van alleen
26
