komt het sirene-motief veel voor in de romaanse kunst van Lombardije, met
als gangbare betekenis de sexuele verleiding. Behalve de sirenen van Gerona en
Rolduc vond ik nog het zogenaamde Wasserweib aan het Noordportaal van het
voormalige Schottenklooster St. Jacob in Regensburg (ca. 1160).
Maar verder speurend blijkt dat in Ierland, één van de oudste christelijke
gebieden in Europa, wel een zevental van dergelijke voorstellingen bestaan in
kerken en kloosters. Allemaal Vroeg-Middeleeuws, en al bedenkend dat de
schilderijen en beeldhouwwerken in die tijd in de kerken dienden als biblia pau-
perum (bijbel der armen) voor de velen die nog niet konden lezen of schrijven,
ga je je afvragen: wat betekenden die beelden?
In Ierland heten zij in de volkstaal: Sheila na gig, in fatsoenlijk Nederlands
te vertalen als Caecilia met de hoge boezem. Nu is Caecilia wel een heilige en
zelfs een martelares, maar zij had sexuele verleiding bepaald niet in haar pro
gramma staan. De voorstelling Sheila na gig begint te lijken op vruchtbaar
heidssymboliek. Zoals wij nu nog de biddag voor het gewas kennen in de kerke
lijke gedenkdagen, kunnen wij ons best voorstellen dat men in de voornamelijk
agrarische Middeleeuwen de oude vruchtbaarheidsidolen in de kerk heeft
gebracht.
Uit de Griekse oudheid kennen wij de vegetatie-mythe van Demeter die haar
dochter Persephone zoekt en zich uiteindelijk laat troosten door Baubo, die in
verwachting is en haar schoot toont aan Demeter. De diepere betekenis hiervan
is de wisseling van de seizoenen. Zoals ieder jaar Persephone weer uit de Hades
terug mag naar de aarde, komt de lente terug na de winter. Zo troost Baubo
dus Demeter door aan te geven dat er weer nieuwe kinderen geboren zullen
worden als ouderen naar de onderwereld gaan.
Maar ook Baubo had vele voorgangers in vele gedaanten tot in de steentijd
toe. Wij behoeven slechts te wijzen op de hurkende vrouwenfiguren uit de
Etruskische kunst. Ook op de Sumerische zegelrollen staat de vruchtbaarheids
godin Isjtar in de zelfde houding, terwijl o.m. de Venus van Willensdorf met
haar gezwollen borsten als een aanstaande moeder, een goede voorgangster is
van Sheila na gig. Trouwens over de gehele wereld zijn vegetatie-idolen gevon
den, van de Cycladen tot in Nepal, en in Afrika van de Sahara tot in Ghana,
en zelfs als gevelversiering aan een mannenhuis op de Palau-eilanden in de
Stille Oceaan. Ook in ons land hebben wij uit de Oosterschelde nog Nehalen-
nia's opgevist uit de Romeinse tijd.
Was de terafim die Rachel volgens het boek Genesis stiekum trachtte mee te
nemen toen zij met Jacob wegtrok, misschien ook zo'n vruchtbaarheidsgodin
netje? Te oordelen naar de afbeeldingen in de Algemene Bijbelse Encyclopae
dic van Miller heb ik de neiging deze vraag bevestigend te beantwoorden.
In ieder geval is één ding zeker: de 'Sheila' uit de Librije is niet zomaar een
burleske voorstelling.
18
