Een belangrijk gegeven uit de historische bronnen is het gebruik van de term 'oppidum' voor beschrijving van de nederzetting. Deze term betekende zoveel als 'versterkte plaats'2 We komen deze term reeds tegen in de vroegste bronnen over Zutphen, de zgn. 'Zutphense falsa' (jaartalen vanaf 1033), en hij wordt voortdurend gebruikt tot in de 13de eeuw, wanneer de term 'civitas' 'stad') opkomt. Traditioneel wordt deze versterking gezocht bij de grafelijke palts op 's Gra venhof. Bij de opgravingen in 1946 is hier geen spoor gevonden van versterking van de palts zelf en er wordt aangenomen, dat de palts als zodanig onversterkt was.3 De Vries komt in 1960 met een geheel andere hypothese.4 Hij legt het zwaar tepunt van de vroeg-middeleeuwse nederzetting niet bij de grafelijke hof maar juist bij de St. Walburgskerk en een bijbehorende 'hof van het kapittel'.5 Hij veronderstelt, dat de kerktoren een afgeleide zou zijn van een 'verdedigingsto ren' en betoogt: 'Welnu, wat ons bekend is van andere St. Walburgskerken in ons land (in Tiel en Groningen) bewijst, dat zij niet alleen als godshuizen dien den, maar in dagen van strijd herhaaldelijk gebruikt werden als citadel'. Tegen deze redenatie zijn grote bezwaren in te dienen. Ten eerste mist de ver onderstelling, dat de toren van de St. Walburgskerk (d.i. de voorganger van de huidige toren uit midden 13de eeuw) vanouds een zware defensieve toren zou zijn geweest, iedere grond. Hiervoor is geen enkele aanwijzing, zelfs geen parallel. Wat betreft de strategische waarde van de St. Walburgskerk van Gro ningen: de opgravingen van Van Giffen hebben aangetoond, dat de oudste kerk hier waarschijnlijk een vrij simpel houten gebouw was - van een 'kerk- fort' was hoegenaamd geen sprake.6 Men heeft veel waarde gehecht aan de ver melding in de bronnen, dat de Groningers de kerk in tijden van gevaar gebruik ten om zich in terug te trekken. Het zou wellicht ook zo kunnen zijn, dat de beschermende waarde van de kerk eerder berustte op de 'kerkimmuniteit': onschendbaarheid van mensen die in een kerk asiel zoeken. De palts was dus onversterkt; de argumenten voor een 'kerkfort' ter plekke van de St. Walburgskerk zijn weinig steekhoudend. Wellicht doelde men met 'oppidum' op een meer uitgebreide versterking. Er is wel gedacht aan een versterking, die palts en kerk gezamenlijk zou omgeven. Hiervoor meent men een aanwijzing te hebben gevonden in het stra- tenpatroon: het verloop van Kuiperstraat, Raadhuissteeg en Kerksteeg omsluit keurig palts en kerk. In 1946 is gepoogd bewijzen te vinden voor deze veron derstelling door grondboringen te verrichten in de Lange Hofstraat. Men draaide om de 3 a 4 meter een grondboor door de middeleeuwse ophogings lagen heen teneinde de top van de natuurlijke ondergrond (dekzand) te bepa len. Over de gehele lengte van de straat bleek deze zich op 3 tot 4 meter diepte te bevinden, uitgezonderd op twee plaatsen. Het ene punt, ter hoogte van de 74 i

Periodiekenviewer van Erfgoedcentrum Zutphen

Zutphen (vanaf 1982) | 1985 | | pagina 20