Een belangrijk gegeven uit de historische bronnen is het gebruik van de term
'oppidum' voor beschrijving van de nederzetting. Deze term betekende zoveel
als 'versterkte plaats'2 We komen deze term reeds tegen in de vroegste bronnen
over Zutphen, de zgn. 'Zutphense falsa' (jaartalen vanaf 1033), en hij wordt
voortdurend gebruikt tot in de 13de eeuw, wanneer de term 'civitas' 'stad')
opkomt.
Traditioneel wordt deze versterking gezocht bij de grafelijke palts op 's Gra
venhof. Bij de opgravingen in 1946 is hier geen spoor gevonden van versterking
van de palts zelf en er wordt aangenomen, dat de palts als zodanig onversterkt
was.3
De Vries komt in 1960 met een geheel andere hypothese.4 Hij legt het zwaar
tepunt van de vroeg-middeleeuwse nederzetting niet bij de grafelijke hof maar
juist bij de St. Walburgskerk en een bijbehorende 'hof van het kapittel'.5 Hij
veronderstelt, dat de kerktoren een afgeleide zou zijn van een 'verdedigingsto
ren' en betoogt: 'Welnu, wat ons bekend is van andere St. Walburgskerken in
ons land (in Tiel en Groningen) bewijst, dat zij niet alleen als godshuizen dien
den, maar in dagen van strijd herhaaldelijk gebruikt werden als citadel'.
Tegen deze redenatie zijn grote bezwaren in te dienen. Ten eerste mist de ver
onderstelling, dat de toren van de St. Walburgskerk (d.i. de voorganger van de
huidige toren uit midden 13de eeuw) vanouds een zware defensieve toren zou
zijn geweest, iedere grond. Hiervoor is geen enkele aanwijzing, zelfs geen
parallel. Wat betreft de strategische waarde van de St. Walburgskerk van Gro
ningen: de opgravingen van Van Giffen hebben aangetoond, dat de oudste
kerk hier waarschijnlijk een vrij simpel houten gebouw was - van een 'kerk-
fort' was hoegenaamd geen sprake.6 Men heeft veel waarde gehecht aan de ver
melding in de bronnen, dat de Groningers de kerk in tijden van gevaar gebruik
ten om zich in terug te trekken. Het zou wellicht ook zo kunnen zijn, dat de
beschermende waarde van de kerk eerder berustte op de 'kerkimmuniteit':
onschendbaarheid van mensen die in een kerk asiel zoeken.
De palts was dus onversterkt; de argumenten voor een 'kerkfort' ter plekke
van de St. Walburgskerk zijn weinig steekhoudend. Wellicht doelde men met
'oppidum' op een meer uitgebreide versterking.
Er is wel gedacht aan een versterking, die palts en kerk gezamenlijk zou
omgeven. Hiervoor meent men een aanwijzing te hebben gevonden in het stra-
tenpatroon: het verloop van Kuiperstraat, Raadhuissteeg en Kerksteeg omsluit
keurig palts en kerk. In 1946 is gepoogd bewijzen te vinden voor deze veron
derstelling door grondboringen te verrichten in de Lange Hofstraat. Men
draaide om de 3 a 4 meter een grondboor door de middeleeuwse ophogings
lagen heen teneinde de top van de natuurlijke ondergrond (dekzand) te bepa
len. Over de gehele lengte van de straat bleek deze zich op 3 tot 4 meter diepte
te bevinden, uitgezonderd op twee plaatsen. Het ene punt, ter hoogte van de
74
i