COLUMN
STRUIKELSTENEN
HARM EDENS
HARM EDENS IS ZUTPHENAAR, PRESENTEERT
DIT WAS HET NIEUWS, IS PRESENTATOR BIJ
OMROEP GELDERLAND EN MAAKT VOOR
BNR HET PROGRAMMA THE GREEN QUEST.
DAARNAAST IS HIJ NAGENOEG FULLTIME
BEZIG MET DUURZAAMHEID EN DE WERELD
OM HEM HEEN.
Al wandelend door Zutphen kan het je overkomen dat je aandacht
wordt getrokken door een glimmende steen in een stoep. Een
Stolperstein oftewel een struikelsteen. In het koperen plaatje
dat aan de steen vastzit is de naam gegraveerd van een Joodse
bewoner van het bijbehorende pand, die in de oorlog door de
Duitse bezetters is weggevoerd en vaak in een concentratiekamp
vermoord. De achterliggende gedachte is de Joodse overtuiging
dat zo lang je naam wordt genoemd je er op een manier nog bent.
Stolpersteine worden door heel Europa in stoepen gelegd door de
Duitse kunstenaar Gunter Demnig, die dit eigenlijk niet te voltooien
project bedacht. Hij is al een aantal keren in Zutphen geweest en
vanaf het begin had ik het voorrecht daarbij te mogen zijn. Per
steenlegging is er een kleine plechtigheid, vaak in aanwezigheid van
een paar nabestaanden, die soms een lange reis hebben gemaakt.
Israël, Amerika... geen afstand is te groot om deelgenoot te kunnen
zijn van dit belangrijke moment. Als je je leven hebt gelaten in een
kamp is er geen graf, geen plek om te herdenken, geen afsluiting.
Een Stolperstein komt daar - ook al is het na al die jaren - het dichtst
in de buurt. Tijdens het leggen van de steen worden herinneringen
verteld. en komt er vaak een diep verdriet omhoog in kleinkinderen,
oude vrienden en familieleden. Soms ligt een steen alleen in een
stoep, vaak met drie of vier. als er een gezin heeft gewoond. De
stenen verbinden Zutphen met alle andere plaatsen waar ze ook
liggen. Ik zag ze in Berlijn en Hamburg, in Kopenhagen en Madrid.
laatst nog in Harlingen. ik zag ze op heel veel andere plekken. Als je
ze nog niet kent, ga ze bekijken. Ze liggen er niet voor niets.
61
