BOEKEN EN PUBLICATIES
Berkel
ZEGEN OF KOPZORG, ZUTPHEN DRIE EEUWEN GARNIZOENSTAD
BERKEL, MIJN LEVEN ALS RIVIER
Twee recent verschenen boeken verdienen in deze rubriek alle aandacht. Ze horen beiden om verschillende redenen
in een Zutphense boekenkast. De feestdagen komen eraan. Dus wellicht een goed cadeau!
ELr ito pv; org;
Dit boek is alleen al vanwege zijn vele illustraties een boek om te hebben. Prachtig historisch
materiaal, kaarten, foto's, munten, tabellen, tekeningen en schilderijen maken het verhaal over
de militairen, die hier vanaf 1607 gelegerd waren, levendig. Heel illustratief is bijvoorbeeld een
voorraden- en fouragelijst uit 1821. Vier auteurs, Jan Hendrik Bruseker, Rob Kammelaar, Arend
Jan Reijers en Joop Tangerink hebben zich veel moeite getroost om uit de vele bronnen een
verhaal te maken dat de betekenis van een garnizoen in de stad duidelijk maakt. Het is geen
krijgsgeschiedenis met beschrijvingen van veldslagen. Het accent ligt vooral op het economische
en sociale aspect van de aanwezigheid van een garnizoen. Wie er ruimte voor had, nam soldaten
in huis, omdat je er een leuke boterham mee kon verdienen.
Met een beetje fantasie kan je je wel voorstellen dat daar ook wel nadelen aan verbonden waren.
Heel aardig is dan ook de tekening van Johan Daniël de Gijselaar (1795) waarin drie Franse
soldaten worden binnengelaten door een hevig geschrokken dienstmeid en heer en vrouw des
huizes. Of het schilderij van Maerten Stoop uit 1645 waarbij een ingekwartierde officier zijn
laarzen laat uittrekken, terwijl hij een pijp rookt. De keuze van deze illustraties, die niet specifiek
op Zutphen slaan, kleurt wel het verhaal in. Het is goed om je te realiseren dat de soldaten dus
een substantiële bevolkingsgroep in de stad vormden, tijdens de dienst en in hun vrije tijd. Denk
ook aan de aanwezigheid van paarden en het houden van oefeningen in en om de stad. Veel
soldaten namen hun gezinnen mee en soms bleven die achter als de soldaat werd overgeplaatst.
Soldaten in de stad betekende ook een levendige prostitutie. Bordeelbezoek was weliswaar
verboden voor soldaten, maar daar liet men zich niet door weerhouden. Geslachtsziekte was een
punt van zorg. Dat bewijst een vergelijkende tabel van aantallen soldaten met geslachtsziekte
in Zutphen, Arnhem en Deventer van 1850 tot 1879. Regelmatig kom je in het boek mooie oude
woorden tegen zoals schuinsmarcheerders, lichtekooien, stokkeknecht of de provoost geweldiger
(cipier van de miltaire gevangenis). Wat dacht u van het woord zoetelaar? Dat is een verkoper van
sterke drank en tabak. Het zou leuk zijn als een schrijver dit materiaal nog eens gebruikt om een
mooie historische roman over een personage in de garnizoenstad te schrijven.
Te koop bij de Historische Vereniging Zutphen en bij de Zutphense boekhandels voor 15,-
Een totaal ander boek is het tweetalige boek over de Berkel, in het Duits geschreven door Doris
Röckinghausen en vertaald door Sander Grootendorst. Het boek biedt een poëtisch verhaal
over een stuk drijfhout, dat in 1780 stroomafwaarts de Berkel af gaat vanaf Billerbeck tot
Zutphen, 115 km lang. Onderweg gebeurt er van alles en wordt zowel de rol van de Berkel in de
geschiedenis als haar geografische ligging en haar directe omgeving belicht. Het stuk drijfhout is
de hoofdpersoon en maakt onderweg van alles mee.
Als de boot aan het drijfhout voorbijtrekt, gutst een grote boeggolf aan land. Het hout kan zich
weer bewegen, weer gehoor geven aan de lokroep van de zee. Maar het getrommel van de
druppels begint ook pijn te doen. In een volgende golf floept het over de dam naar de andere kant.
Daar liggen de boten en de vlotten van zijn vrienden, die in de opstekende wind vervaarlijk heen
en weer schommelen en zichzelf knarsend in de weg zitten.
In dit stuk van het verhaal gaat het over een overstroming van de Berkel in Borculo en Zwiep.
Regelmatig komt het stuk hout historische figuren tegen aan de oever van de Berkel. Zijn reis
eindigt in een struik een paar meter voor de Berkelruïne. Daar ligt het twee eeuwen lang en zou er
nog liggen als niet de schrijver van het verhaal het stukje drijfhout naar de IJssel brengt.
Het boek nodigt uit om de hele route per boot, fiets of te voet een keer af te leggen en zelf de
schoonheid te ervaren. Deze rivier heeft veel kunstenaars en dichters geïnspireerd. Dat blijkt
uit het tweede deel van het boek met schilderkunst en poëzie. Zowel Duitse als Nederlandse
kunstenaars en dichters hebben een bijdrage geleverd aan het Berkelboek. Het derde deel is
gewijd aan bijzondere fotografie en het laatste gaat over de meer recente geschiedenis en het
heden van de Berkel.
Het boek is te koop in verschillende Zutphense boekhandels voor 26,95
Agnes van Brussel
Zutphensepracht.nl
