4 4
Gelders archief
De rokende moor
Meij. Het opschrift betekent dat in de
afdruk van de etsplaat het lichtste krasje
zichtbaar wordt. Maar 't Mannetje zou
't Mannetje niet zijn, als deze woorden
niet een tweede of zelfs derde betekenis
hebben. En ja hoor: de onbewerkte
plekken op de etsplaat drukken als 'licht'
(wit) af. En door zijn schuine stand
weerkaatst de glanzende plaat soms het
zonlicht of passerende autolampen. Dat
laatste is een beetje vergezocht misschien,
maar ach, wat geeft het.
Het huis iets verderop, nummer 27, heeft
maar liefst drie gevelstenen. Boven de
voordeur zit een nis, waarin een schim
staat van een gotische sculptuur. Op de
onderrand staat 'GEHEUGENIS', wat
een ander woord is voor 'herinnering'.
Het is een verwijzing naar het Gelders
Archief, bewaarplaats van herinneringen,
dat ooit in dit pand gevestigd was. Maar
Geheugenis slaat ook op de techniek om
in een gevelsteen figuren in een nis te
plaatsen. De tweede gevelsteen zit in de
poort en heeft alleen een ruw oppervlak:
zo ziet de achterkant van een gevelsteen
er uit. Daar vlak boven hangt een
ogenschijnlijk slecht bevestigd en uit een
metalen beugel wegzakkend stenen boek.
Op het boek staat 'LETTER OP'. Om de
dubbele betekenis te vatten, moet je deze
woorden eigenlijk hardop uitspreken. Dan
hoor je de beide betekenissen: 'Let op het
geschreven woord' en 'Let op dit stenen
boek', want het kan uit zijn doorgeroeste
band vallen. Wat opvalt bij deze steen is
dat er geen gat in de gevel is gehakt, maar
dat hij óp de gevel is geplaatst. Dat heeft 't
Mannetje bewust gedaan, omdat hij geen
gedoe met Monumentenzorg wilde.
Ook op de Armenhage zijn enkele panden
voorzien van moderne gevelstenen.
Huisnummer 1 heeft er een met twee
ingehaakte armen en de tekst 'IN DE
ARMEN'. Dat geeft solidariteit aan,
maar het betekent ook dat we in de straat
Armenhage zijn. Hage is een omheining,
Armenhage betekent dus zoveel als:
beschutting van de armen. Iets verderop
kijken twee speelgoedbeesten ons aan. Op
de onderrand staat 'KLEIN VAN BEGIN'.
Links zit een beertje, de knuffel van de
huidige bewoner toen hij een kleuter was.
Naast hem het vosje van zijn echtgenote,
KUEtN
HEriCCö&ïPjE
dat daarvóór van haar vader was geweest.
Het vosje vertegenwoordigt bovendien de
achternaam van haar familie.
Een bijzonder mooie gevelsteen is te
vinden op Turfstraat 13. Van 1754 tot
1824 stond dit pand bekend als het huis
'waar de rokende moor uithangt', wat
erop duidt dat hier een tabakswinkel was.
Als herinnering daaraan is in de zijgevel
een moderne gevelsteen aangebracht,
waarop een oosterse man is afgebeeld.
Boven zijn hoofd staat de cryptische tekst:
K.B. 04.10.1994 STB. 720, zelf wordt hij
aangeduid als 'DE ROKENDE MOOR'.
Beetje vreemd, want nergens is een sigaar
of sigaret te bekennen. Het is een grapje
van Hans 't Mannetje, die er dit over zei:
"De Rokende Moor is de oude huisnaam
van het pand. Op de moderne steen toont
de moor geen rookwaren, omdat hij
gestopt is met roken." Dat hij niet meer
rookt, komt omdat per Koninklijk Besluit
(K.B.) van 4 oktober 1994 in het Staatsblad
(STB) is afgekondigd dat op de pakjes
rookwaar voortaan de schadelijke werking
moest worden vermeld.
We zullen hier niet alle gevelstenen van 't
Mannetje bespreken. Wie ze allemaal wil
zien, kan bij de VVV de brochure met de
Gevelstenenwandeling ophalen.
Tekst: Nicolien van Doorn
Foto's: Berthil van den Brink
C A
54 Zutphensepracht.nl