Hans 't Mannetje
Dubbelzinnig
nader inzien niet handig: ze staken zo ver
uit, dat karren er met hun lading tegenaan
botsten. Toen de stadsbesturen belasting
gingen heffen op de borden, vervingen
veel burgers ze door platte gevelstenen. De
stenen geven een adres aan, maar kunnen
ook een vermaning of kennisgeving
bevatten, in de hoop de voorbijganger op
het rechte pad te houden.
Vanaf het moment dat in de 19e eeuw de
huisnummering werd ingevoerd, hadden
de gevelstenen geen nut meer en werden
de meeste verwijderd of overgeschilderd.
Ook in Zutphen zijn weinig oude stenen
bewaard gebleven, maar dankzij Hans 't
Mannetje zijn er dus wel veel nieuwe. In
het prachtige boek 'Gevelstenen en Hans
't Mannetje', dat de beeldhouwer samen
met Ina Wilbrink schreef, staat dat hij in
Nederland waarschijnlijk de enige was
die ze fulltime hakte. Omdat gevelstenen
buiten Nederland nauwelijks voorkomen,
was het dus uniek wat hij deed. Maar
hoe uniek ook, veel geld brachten zijn
stenen aanvankelijk niet op. Hij kreeg
steun van een paar supporters, die nieuwe
opdrachten binnenbrachten. Later kreeg
hij steeds vaker opdrachten vanuit de
nieuwbouw. Daar zaten particuliere
opdrachtgevers tussen, maar ook
gemeenten, woningbouwcorporaties en
zorginstellingen.
Omdat 't Mannetje een tijdlang in
Zutphen heeft gewoond, worden in deze
stad veel gevels gesierd met zijn moderne
stenen. Ze zijn vaak te herkennen aan de
dubbele of driedubbele betekenis die ze
hebben. Ook kunnen er woordspelingen in
zitten die verwijzen naar de opdrachtgever.
Typisch voor 't Mannetje zijn verder
de bijzondere voorwerpen die hij op
de stenen aanbrengt. Die kunnen zelfs
eigentijds zijn, zoals een boormachine,
vliegtuig of motorboot.
De moderne gevelstenen van 't Mannetje
bevinden zich op verschillende plekken in
Zutphen. De grootste concentratie vinden
we in de omgeving van Armenhage en
Oudewand. Begrijpelijk, als je bedenkt
dat de beeldhouwer zelf op Oudewand
47 heeft gewoond. In de zijgevel van
dit pand zit een steen met een lege nis,
op de onderrand staat 'DE KENNIS'.
Het simpele woordje 'kennis' betekent
niet alleen wijsheid, maar ook een 'nis
die je kent'. Denk maar aan 'kenmerk'
of 'kenteken', dat een merk of teken is
waaraan je iets kent. Het is een duidelijk
voorbeeld van de dubbelzinnigheid die
typerend is voor 't Mannetje.
Laten we, nu we toch op de Oudewand
zijn, meteen de rest van de moderne
gevelstenen in deze buurt bekijken. Op
nummer 53 zien we een liggende steen met
een klompje, voorzien van het opschrift
'HET KLOMPJE'. De steen geeft de oude
huisnaam aan: grote kans dat hier een
klompenmaker heeft gewoond.
Tussen de ramen van huisnummer 43 is
een steen aangebracht met een iets naar
links en naar voren gekantelde etsplaat.
Op de boven- en onderrand staat het
opschrift 'DE ETSPLAAT GEEFT LICHT
WEER'. Hier woont graficus Wim van der
Hans 't Mannetje werd in 1944 geboren in Hillegom. In 1960 ging hij naar de Amsterdamse Kunstnijverheidsschool. Hoewel
hij het op die school maar enkele maanden volhield, ontdekte hij daar wel dat hij boetseren leuk vond. Hij meldde zich als
hulp en uitvoerder aan op het atelier van beeldhouwer Liesbeth Sayers in Bennebroek. In 1962 werd hij toegelaten op de
beeldhouwafdeling van de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten. Twee jaar later kwam hij als leerling en uitvoerder terecht bij
Hildo Krop, de laatste Amsterdamse stadsbeeldhouwer. Daar leerde 't Mannetje hakken in steen, hout, aardewerk en brons.
In 1968 ging het 'Restauratieatelier Uilenburg' van start, een werkplaats die op kunsthistorisch verantwoorde wijze de decoratieve
onderdelen van monumentale gebouwen in Amsterdam herstelde. 't Mannetje kreeg de leiding over het atelier en leidde jonge
mensen op in het restaureren van gebeeldhouwde bouwfragmenten. In deze periode maakte hij zijn eerste gevelstenen. In 1974
besloot het bestuur van het atelier ermee te stoppen en nam 't Mannetje de zaak over. Toen in 1982, als gevolg van de recessie,
de subsidie voor het atelier wegviel, hield 't Mannetje het nog enkele jaren vol, maar in 1986 hief hij de zaak op. Hij vertrok uit
Amsterdam en vestigde zich in Dronten, waar hij verderging met het maken van gevelstenen. Enkele jaren later verhuisde hij naar
Zutphen en weer later naar Dieren.
In 2005 nam 't Mannetje samen met enkele supporters het initiatief voor de Stichting tot Bevordering van de Moderne Gevelsteen
(SBMG), met als doel de 'landelijke bevordering van de moderne gevelsteen, opgevat als beeldhouwwerk'. De SBMG (www.
modernegevelstenen.nl) zet zich in voor een bredere toepassing van gevelstenen op woonhuizen, boerderijen, bedrijfspanden en
zorginstellingen. De nieuwsbrief 'De Gedachtenis' biedt beeldhouwers, opdrachtgevers en andere liefhebbers een podium voor
verdieping en discussie.Hans 't Mannetje overleed op 2 mei 2016.
Zutphensepracht.nl
