ROMANQ-GOTISCHE NISSEN
Bij het strippen van het pand Groenmarkt 3 vond Diederik Rijs de oude zijmuur van Groenmarkt 1
terug, die behoort bij het oorspronkelijke pand dat op de plek van Groenmarkt 1 stond en in 1870
is afgebroken. De vondst van gotische dertiende-eeuwse vensternissen in deze muur is spectaculair
te noemen. Constant Willems maakte een gedetailleerde tekening van de linker muurnis zoals ter
plaatse opgemeten en de volgende beschrijving
50 100
Vensteropening
Bouwhistorisch gezien valt de nis onder
de groep romano-gotische nissen die
tot ver in de tweede helft van de 13e
eeuw voorkamen. Wat opvalt is dat
de metselaar aan de
linkerkant van de nis
geëindigd is met het
muurvlak van de gevel,
waarna vervolgens de
nis terugliggend werd
gemetseld. Op die hoek
klopt het hele aantal stenen
in de hoogte. Dat is aan de
rechterkant niet het geval. Het
blijkt na nauwkeurig meten dat
niet alle stenen in deze gevel even
dik zijn. Mogelijk zijn er twee
partijen door elkaar gebruikt.
Dat hield in dat de metselaar
boven aan de rechterzijkant niet
goed uit kwam en dat hij daar
wat heeft "gefoezeld" om de
bovenhoek kloppend te krijgen
met de linker hoek. Er is daar
een dunne gehakte baksteen
gebruikt. Dat is ook hogerop
gebeurd, waar de nis zich
versmalt. Daar zijn meerdere
smalle stukken gemetseld.
Toch zal de metselaar deze in
onze ogen onnauwkeurige
wijze van werken niet zijn
aangerekend. Het was
immers gewoonte in
die tijd om bakstenen
gevels helemaal
te pleisteren en
zelfs te schilderen.
Deze gewoonte
stopte grofweg in de eerste helft van
de vijftiende eeuw. Daarna zien we
nauwkeurig uitgevoerd metselwerk dat
altijd in het zicht moest blijven. Dat is
ook de reden dat het metselwerk binnen
in de nis er heel erg rommelig uit ziet.
Ook deze nis werd gepleisterd, waarbij
men nauwkeurig de vormen van de
I I I I 1 I I T
ondergelegen bakstenen volgde, en zeer
waarschijnlijk voorzien van figuratief
schilderwerk, zoals aangetroffen bij
een dergelijke nis in een pand aan de
Bornhovestraat. Dat wij in onze tijd
die gepleisterde gevels ontdoen van
pleisterwerk was dus niet de bedoeling
van middeleeuwse metselaars!
Dergelijke nissen
dienden meestal een
decoratief doel en er
zaten doorgaans geen
vensteropeningen in.
Maar dat is hier wel het
geval. Het nisje links van
de middenzuil heeft een
bovenkant van rechtop
geplaatste stenen, die
duiden op de bovenkant
van een opening. De
i stenen daaronder zijn er in
een later stadium in gezet,
toen de opening kennelijk
geen dienst meer deed.
De middenzuil heeft een
samengesteld bakstenen
kapiteeltje waarboven
een in vorm gehakt
natuurstenen stukje zit
(gestippeld weergegeven).
De gevel ging ergens in
zijn lange geschiedenis
scheurvorming
vertonen. Die scheur
liep van boven naar
beneden door de nis
heen en is daarna
opgevuld met specie.
Die scheur is goed
waarneembaar. Hij loopt
in de hoge versmalling aan de linkerkant,
gaat door de beide spitsboogjes heen en
zet zijn weg voort aan de linkerkant van
de middenzuil.
Zutphensepracht.nl 35
