De vondst
Een ambtenaar en een zeerover
De plek
Diederik had al wat gegevens in handen door een bouwhistorisch
rapport van Jos Oegema uit 2005, gemaakt in het kader van haar
master architectuurgeschiedenis en monumentenzorg. Onder
begeleiding van bouwhistoricus Jeroen Krijnen, had ze al veel
feiten over Groenmarkt 3 vastgelegd. Toen de bovenverdieping
leeg kwam besloot Rijs om de bovenwoning geheel te strippen.
Zijn belangstelling voor bouwhistorie won het van alle praktische
en financiële bezwaren tegen zo'n immens stoffig karwei met
onzekere uitkomst. Hij werd beloond. Bij het strippen van
vele lagen board en behang kwam een muur met twee gotische
vensters te voorschijn die tussen 1290 en 1310 gemaakt moeten
zijn. Een unieke vondst. Deze muur was de oorspronkelijke
zijmuur van Groenmarkt 1. Volgens de bouwhistoricus gaat
het om de eerste generatie baksteenbouw. Je ziet in het midden
ook nog stukken tufsteen zitten. Op de zolderverdieping zijn
onder de dakgoot precies boven de twee genoemde vensters, de
onderkanten zichtbaar van nog eens twee hoger gelegen vensters.
Op die hoogte is ook de aanzet van de gotische trapgevel te
zien. Dit soort vensters zijn ongewoon en wijzen op een zekere
rijkdom en voorname Zutphense bewoners. Wie waren dat?
Over de bewonersgeschiedenis van Groenmarkt 1 heeft
Diederik Ris veel kunnen vinden. Arent Tyenpont is volgens
de hertogelijke erfthynsboeken, bewoner van Groenmarkt 1 in
1395. Hij komt ook voor in de stadsrekeningen van Zutphen en
blijkt een ambtenaar van Zutphen te zijn. De tweede eigenaar
of bewoner, die in de archieven te vinden is (vermelding 1435)
was ene Hendrik Bouwman. De derde bewoner van het pand,
Splinter Loef, had een kleurrijker bestaan. Hij staat bekend als
zeerover. Diederik dook dieper in zijn geschiedenis en ontdekte
dat hij inderdaad op de Zuiderzee een Kampens schip gekaapt
heeft. In Zutphen was hij actief in de houthandel. Deze Splinter
Loef was dus een van de eigenaren van het pand met de 4 grote
gotische vensternissen in de achtergevel. De ligging van het pand
maakte het interessant voor horeca. Van 1454-1509 is de familie
Van Elten eigenaar, die ook de grote herberg 'Het Gulden Hooft'
bezit op de hoek van de Groenmarkt tegenover het Wijnhuis.
Vanaf begin 1500 wordt er in de archieven van een herberg
gesproken en vanaf 1527 met de naam 'De Smack'. Zo dichtbij
de Marspoort en de IJssel waren het pand ideaal voor een
'tapperij'. Waarschijnlijk hielden beurtschippers, die met hun
platbodemboten aanlegden hier ook kantoor, om vrachten te
boeken of passagiers. De schippers vervoerden hun vracht naar
Amsterdam en Rotterdam en stopten waarschijnlijk in Deventer,
Zwolle en Kampen.
Zutphen ontstond aan de oever van de IJssel, nabij een van de
mondingen van de Berkel. De IJssel is in de loop van de eeuwen
verder naar het westen opgeschoven. Op de stadsplattegrond van
Nicolaas Geelkercken uit 1639 kan je goed zien dat de panden
Groenmarkt 1 en 3 vlak achter de in 1390 gebouwde Marspoort
stonden en vlak bij de IJssel. De Marspoort (waarvan je de
contouren nog kunt zien in het wegdek) vormde de uitvalsweg
naar het westen via een veer over de IJssel. In 1485 werd het
veer vervangen door een vaste brug. Wie nu naar de panden
Groenmarkt 1 en 3 kijkt ziet grote verschillen. Groenmarkt 1
is in 1870 afgebroken. Er werd een nieuw pand opgetrokken
met een ronde gevel net als het pand aan de overzijde. De
rooilijn werd circa drie meter teruggelegd. Er waren destijds
grote plannen om de toegang tot de markt te verbreden, ook
in verband met de route tot het nieuw te bouwen station.
Verondersteld wordt dat de gemeente destijds van plan was om
ook Groenmarkt 3, 5 en 7 te kopen en af te breken. Dat lukte
niet en daarmee ging er ook een streep door de ruimtelijke
ordeningsplannen. Gelukkig is daardoor een beeldbepalende rij
renaissancegevels bewaard gebleven.
Zutphensepracht.nl 33
