samengebracht voor ze naar de trein
werden gebracht richting Westerbork.
Stolpersteine
Poortersklokje
7f7\1
Na de oorlog in 1955 werd besloten de
synagoge te verkopen omdat de weinigen,
die terugkeerden, niet in staat waren het
gebouw te onderhouden. Er vestigde zich
een metaalfabriek en ter hoogte van de
vroegere vrouwengalerij kwam er een
betonnen vloer in. Het pand kwam in
1970 leeg te staan omdat de industrie
volgens nieuwe gemeentelijke regelgeving
weg moest uit de binnenstad. Dankzij
een enorme inspanning van burgers om
het geld bij elkaar te krijgen lukte het
om de synagoge in stand te houden. Op
15 december 1985 op de achtste dag van
het Chanoekafeest werden de lichten
weer ontstoken. De Thorarollen waren
al die jaren gelukkig bewaard gebleven
op een veilige plek in een kluis van de
Nederlandse Handelsmaatschappij op de
IJsselkade.
Als we de hoek omgaan, wijst Willem
ons op de Stolpersteine. Het project
Stolpersteine ('struikelstenen' van 10 x 10
cm, van steen met messing bovenlaag) is in
1993 gestart door Gunter Demnig (1947).
Deze Duitse kunstenaar plaatste inmiddels
ca. 55.000 Stolpersteine in Europa. Ze
worden struikelstenen genoemd, omdat je
er volgens Gunter Demnig over struikelt
met je hoofd en je hart. Bovendien moet
je buigen om de tekst te kunnen lezen. Op
de stenen staan de namen van de veelal
Joodse slachtoffers, hun geboortedatum,
de deportatie- en overlijdensdatum en de
naam van het concentratiekamp waar de
slachtoffers zijn omgebracht.
In Zutphen liggen 41 Stolpersteine voor
twintig huizen en het aantal neemt nog
steeds toe. Op de Nieuwstad liggen er
verschillende. Voor het gebouw van
Humanitas, op nummer 37, liggen twee
Stolpersteine voor Hester Horn en haar
man Willem Bauteljé. Dit was de plek
waar haar ouders een hoedenzaak dreven.
Haar ouders en broer, kunstenaar Alex
Horn, overleefden de oorlog. Ontroerend
is het portret dat Alex Horn van zijn zus
'Hesje' tekende in 1940. Er bestaat ook
een schilderij van zijn moeder toen alles
nog rustig was in zijn ouderlijk huis. Voor
de grote maten schoenenwinkel liggen
Stolpersteine voor de familie Snatager, die
hier een bakkerij had. Herman Snatager
kreeg in de oorlog regelmatig brieven van
zijn broer Eduard uit Wapenveld. Niet
per post, dat was te gevaarlijk maar per
koerier. Van hen zijn brieven bewaard
gebleven, die zijn gebundeld. Eduard
overleefde de oorlog, maar Herman kwam
niet terug.
Op de Overwelving staan we even stil.
Dit is een overkluizing van de Berkel
uit de jaren 1887-1889. Hier stond de
eerste synagoge, waarvan onlangs bij een
archeologische opgraving resten werden
opgegraven. Het betrof een gebouw dat
waarschijnlijk uit de 15e eeuw dateert.
In 1798 werd hier de eerste synagoge
van Zutphen in gesticht. Deze heeft tot
1814 gefunctioneerd. Daarna werd er
een nieuwe synagoge ingericht in de
Rosmolensteeg. Joodse mensen hadden
tot 1796 slechts keus uit een beperkt
aantal beroepen omdat ze uitgesloten
werden van de gilden. Zonder lid te
zijn van zo'n gilde kon je een groot
aantal beroepen niet uitoefenen. Het
was ze ook niet toegestaan om binnen
de stadspoort te wonen. Eenmaal
overgestoken en onder het poortje door
naar de Rosmolensteeg, wijst Willem op
