JAARVERSLAG ARCHEOLOGIE 2015
Noorderhaven
stadsmuur. Een andere reeks waarnemingen werd gedaan in de
Nieuwstad(straat). Daarbij werden ook ophogingslagen uit de
13e eeuw aangetroffen, maar van veel geringere diepte. Het gaat
daarbij waarschijnlijk meer om egalisatie van het geaccidenteerde
rivierduinoppervlak. Ook werd er een stadswaterput ontdekt.
Deze put heeft een diameter van 1,15 meter, de diepte is niet
onderzocht. Op grond van de baksteenformaten moet de put
van na ca. 1625 dateren. Enig speurwerk in het "historisch
kadaster" leverde een eerste vermelding van de put op uit
1671. Het is echter niet uit te sluiten dat het in de basis om
een veel oudere waterput gaat. Er zijn genoeg voorbeelden van
middeleeuwse waterputten waarvan het bovenste deel later
opnieuw is opgemetseld.
De Overwelving hoort ook bij het project. Dit is een overkluizing
van de Berkel die dateert uit 1887-1889. Het aansluitende pleintje
draagt echter dezelfde naam. Hier werden resten aangetroffen
van een gebouw dat waarschijnlijk uit de 15e eeuw dateert. In
1798 werd hier de eerste synagoge van Zutphen in gesticht. Deze
heeft tot 1814 gefunctioneerd, in dat jaar werd er een nieuwe
synagoge ingericht in de Rosmolensteeg. Er is slechts een klein
deel van het pand opgegraven, en er zijn geen vondsten gedaan
of kenmerken waargenomen die direct te relateren zijn aan
het gebruik als synagoge. Zo is geen restant van een mikwe
aangetroffen. Een mogelijkheid is echter dat deze zich in een
kelder onder het opgegraven pand bevond. Wat hier voor pleit
is de verkoop van één deel van de kelder in 1801. Wellicht had
de Joodse gemeente deze rest van de kelder niet nodig omdat
het kelderdeel aan de Berkel volstond. Een andere waarneming
is dat parallel aan de 12e-eeuwse gracht (die molenbeek werd)
een tweede waterloop lag. Die waterloop kon overtollig hoog
Berkelwater spuien en kleine scheepjes konden de watermolens
passeren. In de humeuze vulling werden de bescheiden resten
van een klein houten bootje uit het begin van de 14e eeuw
gevonden. Het gaat waarschijnlijk om een opgeboeide kano.
In de uitgeholde basis zijn spanten aangebracht waar tegen
boordplanken waren vastgepind. Een los stuk is waarschijnlijk
te interpreteren als een doft. De waterloop werd in de eerste
helft van de 14e eeuw al weer gedempt. Tot slot werd nog een
hoek gevonden van één van de 17e-eeuwse watermolens aan de
noordzijde van de gracht.
In 2015 is een deel van de oude Noorderhaven weer uitgegraven
om als jachthaven gebruikt te kunnen worden in de nieuw te
ontwikkelen wijk Noorderhaven. Bij het ontgraven van de oude
haven kwamen twee imposante stukken muurwerk aan het licht.
De eerste bleek deel uit te maken van de reeks lunetten die rond
1706 zijn aangelegd naar ontwerp van vestingbouwer Menno
van Coehoorn. Meer precies hoorde de muur bij de tweede lunet
vanaf de IJssel. Op historisch kaartmateriaal is duidelijk te zien
dat deze lunetten aan de veldzijde een stenen bekleding hebben.
Het blijkt echter dat ook de stadszijde een bakstenen muur had.
Dat was al eerder gebleken in 2009, toen een dergelijke muur
van de meest westelijke lunet werd gevonden. De nu gevonden
muur blijkt een afwijkende vorm te hebben in vergelijking
met de muur uit 2009. In dit geval is de hoek van het werk veel
kleiner. Opvallend is ook dat de basis van de muur één hoek
maakt, maar op een hoger niveau twee, waarbij de muur voor
een klein stukje naast c.q. boven de fundering zweeft. Deze lunet
was geheel omgracht. In de vulling daarvan werd 19e-eeuws
aardewerk gevonden, waaronder een complete Frankforter kan.
In 1863 werd de gracht gedempt voor de aanleg van een nieuwe
vestinglinie. Deze was nodig omdat Zutphen een treinstation
kreeg, dat binnen de vestinglinie moest liggen. Voor de bouw van
deze linie werd niet alleen de gracht gedempt, maar moest ook de
lunet gedeeltelijk gesloopt worden. Vandaar dat aan de westzijde
het muurwerk gesloopt is.
De tweede muur die werd gevonden, is te relateren aan dit
vestingwerk uit 1863. Het gaat om de 'beer' (stenen vestingdam)
die de vestinggracht afsloot van de IJssel. Deze muur is al
enkele keren eerder vrij gelegd en gedocumenteerd. Toen het
noordelijke uiteinde van de muur in 2015 aan het licht zou
komen bij het uitgraven van de haven, was de vraag vooral hoe
gaaf dit uiteinde was en in hoeverre het ingepast zou kunnen
worden in de waterkering van de nieuwe haven. De slotsom was
dat het laatste deel nog verder afgekapt moest worden, maar
dat de rest mogelijk weer zichtbaar gemaakt kan worden in de
Zutphensepracht.nl
