in 1356 werd opgericht, komen we het
woord in deze specifieke context voor het
eerst in een tekst uit 1267 tegen, en daaruit
blijkt niet dat het om iets nieuws gaat.
De Duitse8 Hanze, waar Zutphen zich bij
aansloot was actief in het Oostzeegebied,
Engeland en Noorwegen. Zutphen richtte
zich met name op haringvangst rond
Skane, het vervoer van wol en steenkool
uit Noord-Engeland en zout uit Zeeland.
Er werd in mindere mate ook naar Bergen
in Noorwegen gevaren. In dit kader
moeten we waarschijnlijk ook het vroeg
14e-eeuwse kwadrant zien dat in 2013
werd gevonden op de Houtmarkt.9
VOETNOTEN
1. Fermin 2014a
2. Fermin 2014b
3. Vlierman 1996
4. Crumlin-Pedersen 2000
5. Van der Tuuk 2011, 249
6. Daly 2000,2002
7. Oosting 1987
8. Zutphen viel tot de Vrede van Münster in
1648 onder het Heilige (Roomse) Rijk, wat in
feite een andere naam was voor Duitsland.
9. Fermin Kastelein 2013; zie ookjaarverslag
archeologie in Zutphense Pracht 5,2014, p. 26.
in gebruik zijn geweest (de omringende
aardewerkscherven laten zich ruim
dateren tussen ca. 1225 en 1275). Wellicht
zijn ook de reparaties aan de gespleten
planken te verklaren vanuit het lange
gebruik van dit schip. Interessant aan het
groeiringenpatroon van het hout is ook
dat blijkt dat de planken waarschijnlijk
uit Hollands hout gezaagd zijn (en
geen Duits). In de 13e eeuw was er nog
voldoende Hollands hout beschikbaar,
vanaf de 14e eeuw werd het vooral
geïmporteerd. Het zilversparrenhout is
aftomstig uit de bovenloop van de Rijn en
moet dus ingevoerd zijn.
Het belang van de grote zeewaardige
koggeschepen kan niet onderschat
worden. Handel werd begin 13e eeuw
steeds belangrijker en vormde een
aanjager voor de opkomst van de steden.
De stadsrechtverlening van Zutphen
rond 1196 was dan ook vooral bedoeld
om de handel te stimuleren. Zutphen
kende tolvrijheden langs de Rijn en vanaf
1299 ook in Holland. Koggeschepen
konden veel meer bulk vervoeren dan
de kleinere (proto)hulken die daarvoor
gebruikt werden. De handelaren
verenigden zich in hanzen, een woord
dat al in het oud-Gotisch (4e eeuw) een
samenwerkingsverband of compagnie
aanduidt. Hoewel de Hanze officieel pas
Crumlin-Pedersen, O., 2000: To be or not to be a cog: the Bremen Cog in perspective, ^WÊÊiËr'
The International Journal of Nautical Archaeology 29.2,230-246
Daly, A., 2000. Dendrokronologisk undersogelse af skibsvrag, "KoIIerup Kogge", NordjyIIands am t,
Nationalmuseets Naturvidenskabelige Undersogelser report 2/2000, Kopenhagen.
Daly, A., 2002. Dendrochronological analysis of timber from a shipwreck from Kolding Fjord, Sonderjyllands Amt, Nationalmuseets
Naturvidenskabelige Undersogelser report 12/2002, Kopenhagen.
Fermin, H.A.C., 2014a: De Apenstert. Huizen, straten en scheepsresten uit de 13e eeuw aan het Broederenkerkplein in Zutphen, Zutphense
Archeologische Publicaties 94.
Fermin, H.A.C., 2014b: Prostitutie in de 13e-eeuwse Apenstert?, Zutphense Pracht 5, 46-49.
Fermin, H.A.C. D. Kastelein, 2013: Het Zutphense kwadrant. Archeologisch onderzoek in de gracht van de ringwalburg op de Houtmarkt te
Zutphen, Zutphense Archeologische Publicaties 80.
Oosting, R., 1987: De opgraving van het vlak van een kogge bij Rutten, Raakvlakken tussen Scheepsarcheologie, Maritieme geschiedenis en
Scheepsbouwkunde, Flevobericht 280, 57-63.
Tuuk, L. van der, 2011: De eerste gouden eeuw. Handel en scheepvaart in de vroege middeleeuwen, Utrecht.
Vlierman, K., 1996: "...Van zintelen, van zintelroeden ende mossen..." Een breeuwmethode als hulpmiddel bij het dateren van scheepswrakken uit
de Hanzetijd, Scheepsarcheologie I (=Flevobericht386), Lelystad.
47
