De mening van een
monumentenman
Theater
voor zogenoemde historiserende bouw.
Is het gebouw van De Lange passend?
De toerist zegt ja, de bouwkundige zegt
nee. Het appartementencomplex is niet
onder één stijl te vangen. Naar welke tijd
gaat hij eigenlijk terug? Ook dat hoeft in
strikte zin geen kritiekpunt te zijn. Een
samenraapsel van meerdere stijlen uit
meerdere historische tijden, dat noemen
de architecten 'eclectisch', naar het klassiek
Griekse woord voor 'uitkiezen'. En het
dateert ook al uit de klassieke oudheid,
toen in nieuwe gebouwen bijvoorbeeld
Griekse en Romeinse stijlen werden
gemixt.
Welke stijlen dat op het
Broederenkerkplein zijn, valt
moeilijk te definiëren. De gevel aan
de Kreynckstraatzijde - waar de
omwonenden géén groene buffer hebben
tussen hen en de Droom - deed oud
gemeenteraadslid Babs Berg (Stadsbelang)
aan een hacienda denken. Een stukje
Mexico in Zutphen, dat valt niet meer
onder de noemer historiserend. Maar
het meest gehoord is de omschrijving
'kasteel' of 'kasteeltje'. Dat klinkt al wat
vertrouwder. Maar dan ook de vraag: wat
moet een kasteeltje op deze plek? Het is
geen Disneyland.
Nieuwe harmonie of karikatuur? Die vraag
stelt Johan Blanksma, ex-medewerker
van de gemeente Zutphen, zichzelf. Voor
de gemeente was hij aan het begin van
deze eeuw de instigator van een plan om
ramen van historische panden weer van
de luiken te voorzien die in de loop der
jaren waren verdwenen. Ook een vorm
van historiseren, zou je kunnen zeggen.
Maar dan exacter: de ware historie in
ere herstellen. Daar zijn bijvoorbeeld in
Duitsland extreme voorbeelden van. De
in de Tweede Wereldoorlog verwoeste
Frauenkirche in Dresden staat er sinds
2005 weer alsof de tussenliggende jaren
zijn uitgewist. Zoiets gebeurt op het
Broederenkerkplein niet. Er heeft nooit
een kasteeltje gestaan.
'Monumentenman' Blanksma is begaan
met het mooie, het passende in het
landschap van de architectuur: 'Ik
ben van nature tamelijk liberaal; laat
iedereen bouwen en verbouwen wat hij
wil. Volgens Blanksma is Sjoerd Soeters
een architect die het begrepen heeft:
gebruikmaken van historische klassieke
vormen bij nieuwbouw. 'Niet alleen in
geveldetaillering maar ook in ruimtelijke
ordening.'In de buurt van Den Bosch
staat een aantal nieuwe kastelen - flats
in de vorm van kastelen -, waarvan
Soeters de bouw regisseerde. 'Met grote
ruimten ertussen. Weg met al identieke
onherbergzame nieuwbouwwijken, die
amorfe huizenmassa's waarin een vreemde
verdwaalt,' zegt Blanksma. Soeters wordt
door sommigen verguisd: kan het niet
wat moderner? 'Maar het is wél van deze
tijd. Ik kan slecht tegen ongebreideld
kopiëren van klassieke details: gebrek
aan fantasie. Maar je kunt je er ook door
laten inspireren bij het ontwerpen van
verrassende eigentijdse ornamenten.'
Terug naar het Zutphense kasteel(tje).
'De Lange gaat een stuk verder dan
Soeters. Een nagebouwd stuk stadsmuur,
zelfs met steunbeertjes en muurhuizen
ertegenaan, gemaakt met echte grote
oude middeleeuwse kloostermoppen. En
tegelijkertijd strakke nieuwe pannen op
het dak.'
De Lange heeft zich óók laten inspireren:
door de Broederenkerk ertegenover. Maar
dat had hij beter niet kunnen doen, vindt
Blanksma. 'Hij liet zich leiden door de
niet erg fraaie aanbouw bij een prachtige
middeleeuwse kerk.'
Misschien is het een idee om bij de
rondleidingen door onze stad op het
Broederenkerkplein een aardige strikvraag
te stellen: Uit welke tijd stamt dit gebouw?
Blanksma ziet ook mogelijkheden voor
theater Het zou het een prachtig decor
kunnen zijn voor een klassiek toneelstuk;
bijvoorbeeld de verovering van Zutphen
door de Spanjaarden in 1572.
'Als monumentenman ben je op zoek
naar herkenbare historische elementen:
de steunbeertjes, die te klein zijn
uitgevallen, het ornament op het puntdak
da misschien neogotisch is bedoeld. Een
19e-eeuws gestucte gevel, een eindgevel
die doet denken aan de tijd van de
Wederopbouw.'
De gemeente durfde geen nee te zeggen
tegen dit plan, stelt Blanksma vast.
Eindelijk wordt een open plek in de stad
ingevuld waarvoor twintig jaar geleden
al plannen waren. Steeds weer hielden
nieuwe omwonenden de bouw tegen. Ze
hebben even niet opgelet, veronderstelt
Blanksma, toen de bouw mogelijk werd
dankzij het nieuwe bestemmingsplan voor
de binnenstad.
'Het is natuurlijk prachtig wonen in een
van die appartementen aan een dergelijke
binnenplaats in de oude stad.' Daaraan wil
de monumentenman niets afdoen. Maar
zijn antwoord op de vraag of Zutphen er
harmonischer of op is geworden, luidt
negatief. In de Duitse stad Rothenburg
ob der Tauber, niet ver van Nürnberg,
werd in de middeleeuwen een gothisch
raadhuis gebouwd. De oostvleugel, die
door brand was verwoest, werd in de
16e eeuw vervangen door nieuwbouw in
renaissancestijl. Niet historiserend dus,
maar iets nieuws en fraais en eigentijds.
Typerend voor hoe het toen ging. In de
17e eeuw kwam er nog een nieuwerwetse
bogengalerij bij.
Op het Broederenkerkplein is in één keer
zo'n gebouw ontstaan. Eeuwen werden
teruggebracht tot een paar maanden.
Het zou interessant zijn te vernemen
hoe historici er over vierhonderd jaar
naar kijken. Heel goed denkbaar dat ze
het zullen beschouwen als een typerend
gebouw voor het Nederland van de eerste
helft van de 21e eeuw.
37
