3. Van hoge naar lage temperatuur
4. Van ventilatielek naar gecontroleerde ventilatie
5. Van onbewuste naar bewuste zonering
6. Van gloeilamp naar lichtconcept
7. Van zonlicht naar zonenergie
8. Van gas naar energiewisselaar
9. Bouwers van de toekomst
Commentaar Evert Nusselder
Literatuur: De IJsselstroom van Stoomwasserij tot Duurzaam
monument, van Han Koolhof, Marian van leeuwen, Laury Schepers
en Silvester van Veldhoven. Verkrijgbaar bij de IJsselstroom en in
de boekhandel a 17,50
dampopen constructie te herstellen door de tegel- en stucwerken
te verwijderen. Het nieuwe gevelpleisterwerk is nu dampopen
naar buiten en binnen de gevel is een isolatiedoos geplaatst met
een extra hoge isolatiewaarde. De platte daken worden afgewerkt
met een sedum laag. Dit geeft koelte in de zomer en houdt nog
meer warmte vast in de winter.
De radiatoren zijn uit het pand verwijderd. Deze
hogetemperatuurobjecten zijn energievreters in het gebruik
om de ruimten in het pand naar gewenste temperaturen te
brengen én te houden. De warmte in de ruimten zal opgebouwd
worden door een laagtemperatuursysteem met de vloeren als
hoofddrager voor het systeem. Er wordt een systeem uitgewerkt
dat zijn energie krijgt uit een geothermische warmtewisselaar
en zonnepanelen op het dak. De ruimten en de zones
worden onafoankelijk van elkaar geregeld. De inregeling en
de groepenverdeling voor de warmte is belangrijk voor de
uiteindelijke duurzaamheid van de installatie. Aanvullend
plaatsen ze houtverwarming als comfort-plus in de woonzones
in de vorm van een houtvergasser of speksteenoven. Brandhout
voor deze kachels betrekken ze van houtkap op naburige
landgoederen, waarover afspraken gemaakt zijn.
Ruim een eeuw is er op natuurlijke wijze geventileerd.
Schuifdeuren beneden en ventilatieluiken boven zorgden
voor één groot tochtgat. De opzet naar een duurzaam
ventilatieconcept wordt mede bepaald door de mogelijkheden
in het regelen van toevoer en afvoer. De bewoners kiezen voor
een vraag gestuurde ventilatie. Dit gaat op basis van CO2 en
waterdamp in de lucht.
De IJsselstroom kent een indeling in compartimenten: wonen,
slapen, werken, vergaderen, enzovoort. Deze compartimenten
zijn nu energetisch gescheiden, zodat verwarmde en
onverwarmde zones naast elkaar kunnen bestaan. Het
uitgangspunt hierbij was dat elke zone rendement heeft van
de zoninval, zodat de basiswarmte met deze natuurlijke bron
al opgebouwd wordt. De vier compartimenten zijn: a) het
woonhuis om te wonen; b) de Wasserij en de IJsselkamer voor
bijeenkomsten; c) het Stookhok als gastenverblijf, en d) de
Droogzolder voor kantoor.
Verlichting maakt vijf procent van het totale energieverbruik van
een gezin uit. Het pand staat in een noord-zuidoriëntatie. Op
de zuidkant bevinden zich het woonverblijven; de hoge ramen
laten de hele dag ruim licht binnen, zelfs 's avonds en 's nachts
met maanlicht komt er al aardig wat licht binnen. De sheddaken
komen hierbij goed van pas. Een slaapkamer en de inpandige
badkamer en technische ruimte hebben geen daglicht nodig.
Niet-werkende apparaten worden volledig uitgeschakeld door
speciale contactdozen; hierdoor staan apparaten niet meer in de
stand-bymodus. In het duurzaam verlichtingsconcept
zijn led-armaturen opgenomen; deze zijn 16 x zuiniger dan
gloeilampen.
Op de lange zijde van de drie sheddaken kan onder een hoek
van dertig graden 40 m2 zonnepanelen geplaatst worden. De
elektriciteit die wordt opgewekt via deze zonnepanelen is
gelijkstroom. Een omvormer zorgt ervoor dat de opgewekte
elektriciteit op het net van De IJsselstroom wordt gebracht.
Zonnepanelen zetten het zonlicht om in elektriciteit, de
zogeheten zonnestroom. Het is een gemakkelijk toepasbare en
milieuvriendelijke techniek om elektriciteit op te wekken. Te veel
opgewekte elektriciteit kan eenvoudig aan het elektriciteitsnet
worden geleverd. Een deel van de zonnepanelen worden met
thermische collectoren uitgerust (PVT panelen). Deze gebruiken
de energie van de zon om water te verwarmen voor gebruik in de
badkamers en de keuken
De ambitie is om geen fossiele brandstof in de vorm van gas
te gebruiken in de vernieuwde IJsselstroom. Een duurzame
warmtebron is een warmtepompinstallatie met vier tot zes
diepteboringen. Een warmtewisselaar wordt bijna honderd
meter de grond in geboord en circuleert een vloeistof, die in de
aardkorst wordt opgewarmd. Deze zorgt weer voor warmte in
huis. In de zomer wordt het proces simpel gezegd omgekeerd:
koelt het de ruimte en geeft het warmte terug aan de aardkorst.
Een aspect van duurzaamheid is het investeren in de
bouwvakkers van de toekomst. Het huidige systeem loopt vast
door gebrek aan leerwerkplekken bij bouwgerelateerde bedrijven,
mede veroorzaakt door de economische crisis sinds 2008, die
vooral de bouw getroffen heeft, wat direct terugslaat op de
leerlingen, de lesmogelijkheden en actualisering van lesmateriaal.
De restauratie en renovatie van De IJsselstroom omvatten
alle werkzaamheden die een toekomstige bouwvakker moet
beheersen. Dit restauratieproject is mede opgezet als Leer-
en werkervaringsplek voor bouwvakkers in opleiding in de
vakrichtingen timmeren, metselen, pleisterwerken, voegen,
timmerwerken, installatiewerken en machinale houtbewerking.
Behalve dat ze stagiairs zelf begeleiden, stellen de nieuwe
eigenaren ook aan aannemers en uitvoerders de voorwaarde dat
ze werken met leerlingen.
Bij het voor bewoning en kantoorgebruik geschikt maken van
gebouw De IJsselstroom zijn blijkens de DuMo-toets hoge
prestaties te boeken. Het besproken herbestemmingsplan
vormde daarvoor een betrouwbare basis. De in dat plan
voorziene ingrepen in de historische bouwsubstantie zijn,
hoewel zij op punten fors zijn, in het licht van de daarbij in
het geding komende bouwhistorische waarden, acceptabel
en ons inziens in balans met de winst die daardoor wordt
geboekt op het gebied van duurzaamheid, energiezuinigheid
en monumentenbehoud. De voorgestelde maatregelen
zijn- naar uit onze toets blijkt- in grote lijn verantwoord en
passend bij de aard en bouwtechnische en monumentale
karakteristieken van het oude bedrijfsgebouw. Wij toetsten
de verduurzamingsopties en -kansen op realiteitsgehalte en
kunnen op enkele details na concluderen dat hier sprake is van
een realistisch uitvoeringsplan.
Evert Nusselder is restauratie-architect en bouwhistoricus en eigenaar
van adviesbureau 'Monumentenzorg' in Den Haag. Hij adviseerde bij de
restauratie van de IJsselstroom volgens de methode DuMo (Duurzame
Monumentenzorg). Hij is initiatiefnemer en medeauteur van het
'Handboek Duurzame Monumentenzorg'.
17
