op middeleeuwse penningen, maar ook
op profane insignes. De meeste van deze
Romeinse spintriae komen uit Italië, maar
ook uit Engeland zijn voorbeelden
bekend u.
Daarnaast kennen we ook
bordeelpenningen van na de
middeleeuwen. Een ware hausse ontstaat
in de 19e eeuw. Soms wordt op deze
munten naast een portret van de vorst (bv.
Napoleon III) de naam van een bordeel
genoemd, soms ook alleen een seksuele
handeling (die soms verdacht veel lijkt
op de Romeinse weergaven). Ook in
de huidige tijd worden deze penningen
nog gebruikt, waarbij altijd de naam van
het bordeel waar deze kunnen worden
ingewisseld op de penning vermeld wordt.
Dat laatste roept meteen de vraag
op waarop de A aan de achterzijde
betrekking heeft. Op de Romeinse en
postmiddeleeuwse bordeelpenningen
vinden we een bedrag en later ook
de naam van het bordeel waar de
penningen gebruikt konden worden.
De enige middeleeuwse munt met een
A was de albus ('witte'), die echter pas
in het midden van de 14e eeuw werd
geïntroduceerd. Een alternatieve, maar
uiteraard zeer speculatieve verklaring zou
kunnen zijn dat de A op de uitspanning
slaat waar hij gebruikt kon worden: de
Apenstert? Wanneer we nog verder
gaan met speculeren zou je zelfs kunnen
denken dat deze naam misschien op
een "herberg"sloeg waar prostitutie
plaats vond. Namen van herbergen
vormden immers vaker de oorsprong
van straatnamen. Als bordeelnaam zou
Apenstert perfect zijn: de aap was het
symbool bij uitstek van ongeremde lust en
een stert (staart) zou, net als in het Duits
ook penis kunnen betekenen 12
Er is echter ook een alternatieve verklaring
voor dergelijke munten. Zo suggereert
Gilchrist dat de munten misschien in een
beurs gedragen zouden zijn als middel om
onheil af te wenden 13.
Het tweede object is een minder
duidelijke aanwijzing: een opengewerkte
rammelaar. Er is een aantal gangbare
verklaringen voor de functie van dergelijke
opengewerkte lood-tinnen objecten.
De een is dat het hier gaat om een zgn.
bisamappel: een bal die geurstoffen
bevatte 14. De andere verklaring is dat
het hier gaat om een rammelaar. Het is
mogelijk dat dit soort rammelaars als
kinderspeelgoed werden gebruikt15. Of
een dergelijk fragiel object het lang zou
uithouden in de handen van een dreumes
kan men zich echter afvragen. Brian
Spencer meldt dat ze exclusief in Engeland
voorkomen 16. Uit Engeland zijn er ca. 30
_W
10 mm
5: Middeleeuwse penningen uit een
"muntschat" van 14 exemplaren uit
Salisbury, alle met vulva's of al dan niet
vliegende palussen. Rechtsonder een
exemplaar uit Parijs. (Gilchrist 2012,
Forgéais 1866).
bekend. Er zijn echter ook exemplaren
bekend uit Nederland en Duitsland 17
Bij sommige exemplaren is de steel nog
aanwezig. Sommige exemplaren zouden
een klein spiegeltje tegenover de steel
hebben gehad. Als belletje erin zouden
kokkelschelpen zijn gebruikt '8. Spencer
schrijft ze een onheilafwerende werking
toe. Als noise maker zouden ze het Boze op
afstand houden. Of een zachte lood-tinnen
rammelaar met schelpjes nou echt geschikt
is om onheilafwerende noise mee te maken
kan men zich echter afvragen. Een derde
verklaring is dat ze gebruikt werden als
pelgrimsbellen vanwege de schelpen als
symbool van Sint Jacob.
7: Lood-tinnen opengewerkte rammelaar uit
de Apenstert (13e eeuw).
Ik zou hier graag een vierde mogelijke
verklaring willen poneren. Het gebruik
van schelpen als belletje mag opmerkelijk
worden genoemd. Hebben deze schelpen
wellicht een symbolische betekenis?
Op 17e-eeuwse schilderijen verwijzen
tweekleppige schelpen vaak naar
seksualiteit (schaamlippen), en uit de
middeleeuwen zelf kennen we insignes
in de vorm van schelpen met daarin
plastische afbeeldingen van seksuele
handelingen of vulva's 19. We weten dat
middeleeuwse prostituees verplicht bellen
of rammelaars moesten dragen, om zo
het verschil tussen "eerzame vrouwen" en
prostituees duidelijk te maken20.
9; Middeleeuwse lood-tinnen insigne van
schelp met vulva uit Amsterdam (Van
Beuningen, Koldeweij Kicken 2001, 413).
6: Moderne bordeelpenning met bedrag
($10,-) en de naam van het bordeel waar
deze gebruikt kan worden.
8: Replica van een middeleeuwse lood-tinnen
rammelaar met daarin een schelp en een
bordeelpenning (Gaukler Medieval Wares,
com, ©Mark Shier 2000-2014; Judy Harcus).
10: Lood-tinnen "sheela-na-gig"-insigne uit
de Apenstert (13e eeuw).
47
