Nieuwe toegang
Bouwsporen
Schippers als poortwachter
Impressie van de Berkelpoort, kort na afronding van de bouwwerkzaamheden in ca. 1325. De toren van de Nieuwstadkerk was in 1325 nog een
verdieping lager dan nu en had een spits met een onbekende vorm. De huidige torenspits dateert van 1442. Computerreconstructie: J. Nijman, 2013
Bestuurders komen en gaan, de Berkelpoort blijft altijd bestaan.
Die gedachte kan opkomen bij de lezer wanneer hij de jongste
publicatie over de ruïne doorbladert. Het voorwoord is geschreven
door Rik de Lange, wethouder te Zutphen, maar inmiddels alweer
actief in een andere gemeente: hij is nu burgemeester van Duiven.
De Lange metselde namens de gemeente Zutphen het jaartal
2011 in de gerestaureerde muur. Eind 2013 is de ontvangst van
de monografie zijn laatste officiële handeling als wethouder. Hij
toont zich verheugd over de (eindelijk) verschenen monografie en
noemt de Berkelruïne een belangrijke Zutphense 'identiteitsdrager'.
Daarbij presenteert hij als een soort afscheidscadeau een plan om de
Berkelpoort toegankelijk en beklimbaar te maken. Voor het plan zijn
de middelen alleen nog niet beschikbaar. Daarvoor gebruikt hij het
toverwoord 'crowdfunding'. De toegankelijkheid past in het nieuwe
erfgoedbeleid om Zutphen als monumentenstad aantrekkelijker
te maken voor toeristen. Aan de Berkelpoort zal het niet liggen.
Volgens Hundertmark is het monument uniek in zijn soort. Hij
dicht de ruïne 'Europese allure' toe. "Een stadsmuur annex poort
over drie bogen gebouwd. Dat zie je nergens anders. En aan de
voorzijde is hij nog vrijwel geheel in originele staat." Indrukwekkend
is zeker de juiste term wanneer je het boek openslaat op bladzijde
78 en 79: Vier impressies van de Berkelpoort, kort na de afronding
van de bouwwerkzaamheden in circa 1325. Ze bieden een glorieuze
aanblik.
Stadsarcheoloog Michel Groothedde, die een bijdrage levert aan
het boek met zijn duiding van vondsten die in 2010 zijn gedaan,
benadrukt dat de exacte datum van de bouw niet vaststaat. Bij de
hersteloperatie van de poort bleek de fundering nog zo solide dat
Foto van de stadszijde van de Berkelruïne uit 1880.
actie daar niet vereist was. Daardoor kon er ook geen archeologische
blik op worden geworpen. "Zo is dus nog steeds niet bekend of
het gebouw op palen is gebouwd of dat de poort 'op staal', dat wil
zeggen op een vlakke ondergrond in het rivierzand van de Berkel
is gefundeerd." In geval van fundering op palen zouden eventueel
toegepaste eiken palen een scherpe datering van de kapdatum van
de boom hebben kunnen opleveren en daarmee ook een exacte
datering van de bouw van de poort. Maar dit blijft een vraag voor de
toekomst."
Het onderzoek bracht wel veel aan het licht over de geschiedenis
van de bouw. Die blijkt niet in één keer te zijn voltrokken, maar
in verschillende fasen. "De bouwsporen zijn nog af te lezen in het
authentieke veertiende eeuwse metselwerk", schrijft Hundertmark.
Kort na de voltooiing van de bouw waren er al aanpassingen nodig
- ook dat heeft de onderzoeker in de stenen 'gelezen: "De houten
schuifdeuren zijn vervangen door hameien, waarvoor de openingen
van de drie grote spitsbogen zijn verlaagd door het aanbrengen van
een invulling. Ook is een huisje toegevoegd als warm verblijf voor de
poortwachters."
Poort en muur waren in de 14e eeuw van levensbelang voor het
voortbestaan van de stad. De vijand moest buiten de deur worden
gehouden. Nu varen onschuldige Fluisterbootschippers heen en
weer onder de oude spitsbogen. Er dreigde in 2002 nog wel even een
klein conflict toen de schippers het plan lanceerden om een loket
in te richten in de Berkelruïne. Daartoe zou er dan een aanbouwsel
moeten komen, bedoeld als warm verblijf voor de kaartjesverkopers
en de klanten. De Stichting Bescherming Stadsschoon was mordicus
tegen. "De ruïne is een icoon van de stad, die kun je niet met een
bouwsel gaan aantasten."
Uiteindelijk zou het Wijnhuisfonds het Leeuwenhuisje aan de
schippers verhuren. Waarmee een einde kwam aan een traditie: als
het regende zochten de schippers met z'n allen bescherming onder
de ruïne. Wellicht krijgen de schippers straks nog een plek in de
Berkelpoort. Als poortwachters. Mits de crowdfunding slaagt.
Tekst: Sander Gróotendorst A
23ga, I;:
Het complete verhaal is te lezen in ZAP 86: DeBe"~ 'li
Hein Hundertmark: De Berkelruïne.
Sluitstuk van de Zutphense stadsmuur.
Zutphen2013, verkrijgbaar bij de
archeologische dienst van Zutphen en
Zutphense boekhandels).
Voor dit artikel is ook gebruik gemaakt van het
archief van dagblad de Stentor.
19
