Literatuur
Soldaat of officier?
Rijk versierde vuurwapens zijn het toonbeeld van status of vormen
een gift van een hooggeplaatst persoon. Met een persoonlijk versierd
wapen kun je jezelf van een ander onderscheiden en het werkt als
een eigendomsmerk. Ook kan de versiering iets vertellen over de
eigenaar van het wapen (Ritchie 1975). Handvuurwapens zijn echter
niet alleen gebruikt ter vertoning en voor de jacht door de adel, maar
werd ook gebruikt ter verdediging en het uitschakelen van de vijand.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog was de musket een veelgebruikt
wapen door soldaten van zowel Spaanse en Staatse zijde.
Het wapenbeslag uit de Lange Hofstraat 7
Onder de keldervloer van het pand in Lange Hofstraat 7 zijn vier
fragmenten van wapenbeslag aangetroffen. De fragmenten zijn goed
te dateren, ten tijde van de inkwartiering van de soldaten, tussen ca.
1580 en 1608. In periode 1583 tot 1591 was er sprake van Spaanse
inkwartiering. In 1591 vertrok de Spaanse bezetting toen Maurits de
stad innam. Daarna volgde de inkwartiering van Staatse troepen. Het
is waarschijnlijk dat de resten eerder uit de vroege periode dateren
omdat het pand 1608 al (geruime tijd?) onbewoonbaar was. 3
Het eerste is een vrijwel compleet langwerpig plaatje van bot dat
aan de zijkant van het wapen bevestigd was. De lengte bedraagt
circa 104 mm. Dit plaatje heeft, in tegenstelling tot het plaatje uit
Amsterdam, geen gat voor de bevestiging aan de musketlade, maar
was waarschijnlijk met lijm bevestigd. De versiering van lijnen en
krullen was ingesneden in het bot. Er zijn geen sporen van kleurstof
(meer) aanwezig. Van een tweede plaatje is slechts een klein fragment
aanwezig, maar de ingegraveerde versiering van lijnen is nog
zichtbaar op het kleine fragment.
Wapenbeslag van de Lange Hofstraat 7. Collectie: cluster
Archeologie, gemeente Zutphen. Foto: Marloes Rijkelijkhuizen.
De twee andere beslagplaten uit het huis aan de Lange Hofstraat
zijn geen platte beslagplaten, maar van het type dat gevonden
is in Venlo. Beide zijn halfronde beslagplaten gemaakt uit de
middenvoetsbeenderen van een rund. Eén beslagplaat is compleet
aanwezig en heeft rechte zijkanten. De buitenzijde is hoekig
afgewerkt in vijf vlakken en heeft een ingegraveerde versiering. De
lengte is circa 39 mm. Dit beslagstuk was aan de voorzijde van de lade
bevestigd.
Een wapen met rijk beslag lijkt niet weggelegd voor de gewone
soldaat. Ook droeg niet elke soldaat een musket. De vondst van
het wapenbeslag duidt erop dat ook handvuurwapens die in oorlog
gebruikt zijn, versierd waren. Wapens met enkele beslagplaatjes
waren goedkoper dan wapens met uitgebreid inlegwerk, omdat dit
minder arbeidsintensief was. De delen van bot aan de voorzijde
van de musket waren bovendien niet alleen decoratief, maar ook
functioneel.
De versiering op het wapenbeslag uit de Lange Hofstraat 7 is niet
zeer specifiek en er is nog onvoldoende onderzoek gedaan naar
dergelijk wapenbeslag om hier meer uitspraken over te doen. De vier
stukken wapenbeslag gevonden in de Lange Hofstraat 7 zijn mogelijk
affiomstig van één musket. Het is niet te bepalen of het wapenbeslag
van een musket van een soldaat uit de Republiek affiomstig was of
van een Spaanse soldaat. Het is zeker dat de soldaat die een musket
bezat geen lage positie had en misschien was de versierde musket
van een officier die op deze manier zijn eigen wapen gemakkelijk
herkende.
Marloes Rijkelijkhuizen
Foto musket linkerpagina: Rijksmuseum Amsterdam
Voetnoten
1. Gegevens ontleend aan de archeologiedocumentatie en hethistorisch
kadaster' (digitaal bestand van de Kentenissen en Vestenissen van de stad
Zutphen waarin verkopen, hypotheken, erfenissen etc. zijn vastgelegd van
ca. 1450 tot 1832).
2. Ongepubliceerd opgravingsverslag (1996).
3. Maurits was, toen hij de stad binnentrok in 1591, ontdaan door wat
hij zag, omdat er zoveel huizen verwoest waren of onbewoonbaar
waren geworden en dat slechts het armste deel van de bevolking was
achtergebleven.
Wapenbeslag van de Lange Hofstraat 7. Collectie: cluster
Archeologie, gemeente Zutphen. Foto: Marloes Rijkelijkhuizen.
Het tweede fragment is incompleet aangetroffen, maar het is
duidelijk dat één zijde recht is en de andere zijde gebogen. De
ingegraveerde versiering lijkt op een plantmotief. Aan een rand zijn
aangebrachte krassen te zien, die waarschijnlijk dienden voor een
betere hechting van de lijm. Dit beslagstuk was aan de voorzijde
van de laadstokruimte bevestigd. De lengte is circa 43 mm. Omdat
deze beide beslagstukken op verschillende plaatsen van het musket
bevestigd waren, is het mogelijk dat deze beide beslagstukken
affiomstig zijn van hetzelfde wapen.
Wapenbeslag van de Lange Hofstraat 7. Collectie: cluster
Archeologie, gemeente Zutphen. Foto: Marloes Rijkelijkhuizen.
Ritchie, C.I.A., 1975, Bone and horn carving. A pictorial
history. Londen/New Jersey.
Rijkelijkhuizen, M.J., 2004, Dierlijke materialen in
Amsterdam. Scriptie AAC-UvA.
Rijkelijkhuizen, M.J., 2009, Voorwerpen van bot
en ivoor. In: H.M. van der Velde, S. Ostkamp, H.A.P.
Veldman S. Wyns (eds.), Venlo aan de Maas, van
vicus tot stad. Sporen van een Romeinse nederzetting
en stadsontwikkeling uit de Middeleeuwen en
Nieuwe tijd in het plangebied Maasboulevard. ADC
Archeoprojecten Rapport 1000/Monografie 7.
Willemsen, M., 2007, Bloedmooi. Vuurwapens van
Neerlands fabricaat uit de Gouden Eeuw.
