Poort Oude Bornhof vóór 1887 (vóór de verbouw van Zaadmarkt 103)
De kalk is het bindmiddel van de steen en het oppervlak wordt
vervolgens aangetast. Het is noodzakelijk om begroeiing
regelmatig te verwijderen.
Waarom er in 1985 is gekozen voor deze - zowel qua structuur,
uitstraling en samenstelling afwijkende - Muschelkalk zal
onder andere te maken hebben met het zandsteenbesluit, dat de
verwerking van zandsteen in Nederland sinds 1951 bemoeilijkt.
De tendens van romantisch werkend beeldhouwwerk in
natuursteensoorten van een grovere structuur verdween, omdat
blijkt dat ook veel van deze steensoorten voor beeldhouwwerk
niet geschikt zijn. Voorbeelden van mislukte restauraties in grove
natuursteensoorten zijn de St. Jan te den Bosch (1961-1985) en de
Eusebiuskerk te Arnhem (1961).
Detail van de afgebroken hand vóór en na de restauratie.
Gelukkig is er bij de beelden van het Bornhof geen
(vorst)schade te zien. Het herstelwerk betrof voornamelijk
(mortel)restauraties uit het verleden, die nogal lelijk af staken
tegen het zandsteen van de poort. De tekst boven de doorgang
was door beschadiging en vervuiling moeilijk leesbaar.
Voor de restauratie is gebruik gemaakt van een monoliet
natuursteenreparatiemortel op basis van gemalen zandsteen.
Poort Oude Bornhof na 1900
Door het vlak van de inscripties weer te herstellen en de teksten
te restaureren met een donker pigment in de kleur van zandsteen,
is het weer goed leesbaar. Het geheel kreeg een heel natuurlijk
werkend patina. Completeringen betroffen detailonderdelen,
waaronder het wapenschild van burgemeester Jan van Essen.
Van de omlijsting was een stuk afgebroken, dit is opnieuw
gemodelleerd in monoliet.
Bij de werkzaamheden bleek dat de handen van beide figuren
waren afgebroken en moesten worden hersteld. De breuken zijn
ontstaan door de uitzetting van de bronzen wandelstok. Dit is
een gevolg van de wijziging van de beelden in 1896. Voor deze
periode waren de beelden zeker tot het middel verbonden aan
de gevel van het Bornhof (het haut-reliëf) en stak de wandelstok
los door de gebeeldhouwde handen. Toen het vrijstaande
beelden werden, heeft de beeldhouwer de beelden laten steunen
op de wandelstok, met als gevolg dat bij het uitzetten de hele
hand aftrak. De hand van het beeld van Hensen ligt nu in het
gemeentehuis.
Bij de vervanging van de beelden in 1985 is het ontwerp niet
gewijzigd. Een extra versterking tot diep in het beeld moeten
de handen nu echt meer steun bieden. De kleuren van de
wapenschilden zijn zorgvuldig overgenomen en opnieuw opgezet
in eitempera. Nu het smeedijzeren hekwerk en het natuursteen
zijn hersteld blijft er nog het herstel van het stucwerk uit 1896
(aan de achterzijde van de poort) over om de restauratie af te
ronden.
Tekst: Hendrik Haaffens
Foto's: Serge van Druten en Stedelijk Museum Zutphen (archieffoto's)
De historie beschreven door J. van der Kluit in het jaarverslag
stadsherstel van 1985 is recent opnieuw beschreven in het boek
'Het oude Bornhof en omgeving' van Kees Etienne.
21