Nieuwe gegevens over de
westelijke Nieuwstad
A
Bert Fermin
H11
KRUIT TOREN
Kruittoren
reconstr uctie ju ren 50
inboeting 17e eeuw
muurwerk ca. 1312-1350
muurwerk niet waargenomen
insteek muur ca.1312-1350
hewoningslaag 13e eeuw
paalspoor 13 e eeuw
rioolbuis jaren 50 v.d.20e eeuw
Schematische weergave van de stadsmuur, aansluitend aan de Kruittoren
In de zomer van 2006 vond er een tweetal
archeologische projecten plaats rond het Sta
tionsplein. De eerste kleine opgraving vond
plaats ten zuidwesten van de Kruittoren, het
tweede project was de archeologische bege
leiding van de rioolwerkzaamheden op het
Stationsplein, waarbij ook een extra archeo
logische werkput werd aangelegd naast de
rioolsleuf. Het eerste project was er specifiek
op gericht om de dimensies van de muur vast
te leggen, zoals de onderlinge afstand van de
steunberen, dikte van de muur etc., dit om bij
de herinrichting van het plein de muur weer
te kunnen geven in de bestrating. Behalve dat
de dimensies precies werden vastgesteld (afb.
1), bleek al gauw dat er meerdere fasen in de
muur aanwezig waren die nieuwe inzichten
gaven in de gebruiksperiode van de muur, en
bovendien bood de omliggende grond een
blik op de geschiedenis van dit stuk Nieuw
stad van vóór de muur. Het tweede project
was gericht op het doen van waarnemingen
aan alles waar het riool door heen zou gaan:
de stadsmuur, een muurtoren, het voormalige
Binnen Gasthuis en het voormalige Isendoorn-
klooster. De gegevens van beide onderzoeken
zijn gebundeld in een rapport in de reeks Zut-
phense Archeologische Publicaties.
Het stratenplan van de westelijke deel van de
Nieuwstad wijkt af van het oostelijke deel.
Het eerste stadsdeel heeft uitwaaierende
straten die ontspringen vanuit de Turfstraat,
waar zich in de middeleeuwen de Engepoort
bevond - het laatste stadsdeel heeft een geor
dende schaakbordstructuur. Het oostelijke
deel is rond 1250 gesticht door graaf Otto II
van Gelre en Zutphen, terwijl het westelijke
deel al vóór die stichting bestaan lijkt te heb
ben. De opgravingen va 2006 hebben voor
deze theorie nieuwe aanwijzingen opgele
verd. De stadsmuur is namelijk ingegraven
door een duidelijke bewoningshorizont uit
de vroege 13e en mogelijk 12e eeuw. Uit
deze lemige laag - die boven op de oude
akkerlaag ligt- was bovendien een zeer fors
paalspoor ingegraven. Opvallend is dat de
laag bijzonder rijk was aan slachtafval en
grote brokken bewust gebrande houtskool
en zelfs steenkool. Daarnaast zijn er grote
hoeveelheden ijzerslakken aangetroffen.
Kuilen gevuld met ijzerslakken zijn aangetrof
fen bij de Kruittoren op het Stationsplein en
in 2001 bij de opgraving Lokenstraat. Bij dit
project werden bovendien vrij grote hoeveel
heden breeuwsintels gevonden, die gebruikt
werden bij scheepsbouw. Aan de oostzijde
van de Nieuwstad zijn dit soort sporen nooit
gevonden.
Het beeld dat uit deze gegevens ontstaat
is dat het westelijke deel van de Nieuwstad
- dat in de 13e-eeuw op de flank van de
zandrug langs de IJssel lag - een soort indu
striële zone was waar ruw ijzer dat elders
werd gewonnen uit moerasijzererts werd
uitgesmeed en vervolgens werd verwerkt tot
onder meer breeuwsintels. IJzerverwerking is
alleen mogelijk met houtskool of steenkool:
met brandhout is het niet mogelijk de beno
digde temperatuur te verkrijgen. Het produ
ceren van breeuwsintels - ijzeren krammen
die nodig zijn om scheepsnaden te dichten-
heeft alleen zin als er ook schepen werden
gebouwd, en het is dus waarschijnlijk dat zich
op deze locatie, stroomafwaarts van Zutphen,
een scheepswerf bevond.
Het bleef niet bij deze industrie. Rond 1250
liet Otto II de Berkel verleggen om een nieuw
te bouwen watermolencomplex van energie
te voorzien. Deze nieuwe Berkeltak werd de
Molenbeek. Al deze werkgelegenheid maakte
van Zutphen een aantrekkelijke vestigings
plaats, en dus werd de stad uitgebreid. In
de tweede helft van de 13e eeuw werd "De
Nieuwstad" aangelegd, zodat al deze nieuwe
inwoners er konden wonen. Vóór 1272
was de parochiekerk van de Nieuwstad, de
Onze Lieve Vrouwekerk (thans St. Jan), reeds
gebouwd.
In 1312 werd de Nieuwstad door graaf
Reinald I officieel gefuseerd met de vrije stad
Zutphen.
1 H.A.C. Fermin M. Groothedde 2006: Tussen de Schullentoren en de Kruittoren. Archeologisch onderzoek bij de westelijke stadsmuur van de
Nieuwstad tijdens de herinrichting van het Stationsplein te Zutphen in 2006. Zutphense Archeologische Publicaties 26 (Zutphen)
Zutphen
