Vaste kalven en bewegende
n
n
1
1
- I
siiÉiJijSE
Oude vensters in Zutphen.
De volop in uitvoering zijnde bouwhistorische herinventarisatie van de Oude
Stad levert soms aardige ontdekkingen op. In verschillende panden bleken
de houten kozijnstijlen van schuifvensters nog sporen te bevatten van een
zogenaamd vast kalf, een tussenregel die het venster indeelde in een
boven- en onderraam. De plaats van deze verdwenen tussendorpel kon in
een aantal gevallen aan de hand van dichtgezette houtverbindingen die zich
in de verflaag aftekenen herkend worden. Dit vormt de aanleiding om in dit
nummer wat dieper in te gaan op de oorsprong en verschijningsvorm van dit
vrijwel uit het straatbeeld verdwenen venstertype.
BUflgjgmi
{j=j=
Ut
°«g"
Peter Boer en Jeroen Krijnen
-I11111h
k
■- - *?-'■ V1-.-
---
i
y^.iniii ntiit-;
18de eeuwse afbeelding van de Rasphuispoort in Amsterdam met daarop
een staalkaart van venstertypen. Het huis uiterst rechts heeft op de verdie
ping schuifvensters met vaste kalven en luiken voor de onderramen en op
de hogere verdiepingen schuifvensters en luikopeningen. Het huis in het
midden heeft op de verdieping rechts een houten kruisvenster en links een
schuifvenster met wisseldorpel. Op zolder is naast een schuifvenster een
bolkozijn aangebracht.
In de late middeleeuwen en tot ver in de
18de eeuw was het gebruikelijke venster
type het kruiskozijn. In onze streken meestal
geheel uitgevoerd in baksteen, eventueel met
natuurstenen stijlen en kalven. Bij dit venster
type en ook bij het verwante kloosterkozijn,
zijn de bovenramen gevuld met glas-in-lood
en konden de onderramen aan de buitenzijde
afgesloten worden met luiken. Later werd het
gebruikelijk om ook de onderramen aan de
binnenzijde te voorzien van beglaasde ramen.
Aan het eind van de 17de eeuw wordt met
name onder invloed van veranderingen in de
wooncultuur een nieuw type geïntroduceerd:
het schuifvenster. Steeds meer werden inte
rieurs rijk gedecoreerd met schilderingen of
stucwerk voor een goede beleving hiervan
was meer daglicht nodig. De constructie
van de huizen werd ook steeds meer aan
het zicht onttrokken en het uitzicht en de
gebeurtenissen op straat werden nadrukke
lijker bij het interieur betrokken. Het principe
van deze schuifvensters, ook wel Engelse
vensters genoemd, berust op een vast of
schuivend bovenraam met aan de binnenzijde
daarvan een omhoog schuifbaar onderraam.
Hoewel de naam anders doet vermoeden
is het schuifraam waarschijnlijk een Franse
vinding. Toch wordt na de introductie van
het moderne schuifvenster het kruiskozijn
nog lange tijd toegepast. Houten kruiskozij
nen konden ook geschikt gemaakt worden
voor schuivende ramen. Door de onderste
en later ook de bovenste middenstijl weg te
Tekening van een uit 1743 date
rend schuifvenster met vast kalf,
toegepast in een houten huis in
Koog aan de Zaan. De luiken voor
de onderramen zijn niet getekend.
RV Docblad kozijn, raam- 19-2.
2
