Vikingslachtoffer
Literatuur
Noten
Zutphen-Molmen taal
ten tijde van de aanleg van de ringwalburg
één of meerdere rituele begravingen hebben
is dus nog goed mogelijk. Toch moeten ter
men als 'rituele begraving' met enige terug
houdendheid worden gebruikt, aangezien het
skelet in Zutphen niet meer in oorspronkelijke
context werd aangetroffen, zodat het enigs
zins speculeren blijft.
OF RITUELE BEGRAVING?
In dit artikel zijn enkele bevindingen van
recente opgravingen in de voormalige IJland-
panden aan de Houtmarkt in Zutphen toege
licht en in een breder archeologisch en histo
risch kader geplaatst. Hierbij lag de nadruk op
de interpretatie van menselijke botrestanten
uit de vulling van een derde gracht van de
ringwalburg die aan het einde van de 9e
eeuw rondom Zutphen is aangelegd als reac
tie op één of meerdere vikingplunderingen.
Hierbij kwamen twee interpretaties naar
voren, namelijk dat de botrestanten afkom
stig zijn van een vrouwelijk vikingslachtoffer
of van een rituele begraving in de vorm van
een menselijk 'bouwoffer'. Op dit moment
is het op grond van de archeologische en
historische bronnen niet mogelijk te bepalen
welke interpretatie aannemelijker is. Het is
zelfs goed mogelijk dat er sprake is van een
combinatie van beide, namelijk een vrouw die
slachtoffer was van een vikingaanval en bij de
aanleg, dan wel uitbreiding van de ringwal
burg is begraven onder de wal.
Feit is dat archeologie ons dwingt na te den
ken over het verleden en ik er van overtuigd
ben dat de ontdekkingen in de voormalige
IJlandpanden een nieuw licht werpen op de
vroege geschiedenis van Zutphen. Een groot
aantal vondsten uit Zutphen, waaronder het
hier behandelde skelet uit de gracht, waren
nog tot en met 10 april te zien in de tentoon
stelling 'Vikingen!' in het Centraal Museum in
Utrecht, Nicolaaskerkhof 10. Inmiddels kun
nen de Denen hun Zutphense slachtoffers tot
begin 2006 bewonderen in het Vikingschip
museum te Roskilde.26
Bartels, M., 2003: Vikingaanval en
Deventer verdediging. Archeologisch
onderzoek aan de Smedenstraat 38-44
te Deventer, Deventer (Archeologie in
Deventer 5).
Blok, D.P., 1974: De Franken in Nederland,
Bussum.
Braven, J.A. den, 2004: De diepte in: een
kelderopgraving in de IJlandpanden. Een
protocolstage bij de kelderopgraving in
Houtmarkt 67-71 te Zutphen, Amsterdam
(ongepubliceerd protocolverslag Universiteit
van Amsterdam).
Groothedde, M., 1992: De vroege
opkomst van Zutphen, in: Zutphen.
Tijdschrift voor de historie van Zutphen en
omgeving 11, nr. 1, 1-10.
Groothedde, M., 1999: De nederzetting
sontwikkeling van Zutphen voor het jaar
1000, in: M. Groothedde, G.E. Hartman,
M.R. Hermans, et al, De Sint-Walburgiskerk
in Zutphen. Momenten uit de geschiedenis
van een middeleeuwse kerk, Zutphen, 9-30.
Groothedde, M., 2001: Een middeleeuwse
bierbrouwerij op de Houtmarkt, in
Nieuwsbrief Monumentenzorg Zutphen,
nr. 4, 8-12.
Groothedde, M., 2004: Vikings in Zutphen
(Netherlands). Military organization and
early town develepment after the Viking
raid in 882, in R. Simek U. Engel (red.),
Vikings on the Rhine. Recent Research
on Early Medieval Relations between the
Rhinelands and Scandinavia, Wenen,
111-132.
Heeringen, R.M., 1995: De resultaten
van het archeologisch onderzoek van
de Zeeuwse ringwalburgen, in R.M. van
Heeringen, PA. Hendrikx en A. Mars (red.),
Vroeg-Middeleeuwse ringwalburgen in
Zeeland, Amersfoort, 17-39.
Hendrikx, P.A., 1995: De ringwalburgen
in het mondingsgebied van de Schelde
in historisch perspectief, in R.M. van
Heeringen, P.A. Hendrikx en A. Mars (eds.),
Vroeg-Middeleeuwse ringwalburgen in
Zeeland, Amersfoort, 71-112.
Willemsen, A., 2004: Vikingen! Overvallen
in het stroomgebied van Rijn en Maas,
800-1000, Bussum.
1 Hierbij mijn dank voor de velen die deze opgraving tot een
goed einde wisten te brengen: de gemeentelijke archeologische
dienst, alle vrijwilligers, enkele studenten van de Universiteit van
Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam en leden van de
Nederlandse Jeugdbond voor Geschiedenis.
2 Zie voor een meer uitgebreid overzicht het protocolverslag: Den
Braven 2004
3 Zie voor een recent overzicht: Groothedde 1999 en 2004
4 Van de in 1995 aangetroffen hoofdwal werd al eerder in de
'voorganger' van Monumentaal melding gemaakt: Groothedde,
2001
5 Groothedde 1992, 1
6 Naast een historische vermelding zijn in Deventer ook de arche
ologische overblijfselen van deze vikingaanval aangetroffen: zie
Bartels 2003
7 Mondelinge mededeling Michel Groothedde
8 Groothedde 1999, 25; Groothedde 2004, 128
9 Groothedde 1999, 30 Blijkens een goederenlijst van abt Saracho
(1053-1071) zou Corvey de goederen in Zutphen in de periode
887-899 verwerven, maar aan deze laat-Karolingische datering
wordt echter door sommigen getwijfeld.
10 Den Braven 2004, 14-15
11 Hendrikx 1995, 96; Den Braven 2004, 15
12 Groothedde 1999, 24
13 Den Braven 2004, 11
14 Den Braven 2004, 12
15 In het protocolverslag van Janneke Zuyderwyk zal hier uitgebrei
der op worden ingegaan.
16 Mondelinge mededeling
F. Laarman (ROB).
17 Mededeling E. Rompelman (UvA)
18 Groothedde 1999, 20
19 Groothedde 1999, 20
20 Groothedde 2004, 119 (noot 23)
21 Mededeling E. Rompelman (UvA)
22 Van Heeringen 1995, 31
23 Van Heeringen 1995, 28
24 Van Heeringen 1995, 31
25 Blok 1974, 61
26 De tentoonstelling is een samenwerkingsproject van het Centraal
Museum, het Rheinisches Landesmuseum in Bonn,
Universiteit Bonn en het Vikingenschepenmuseum in Roskilde.
Bij de tentoonstelling zijn een tweetal aardige publicaties ver
schenen: Willemsen 2004 en Simek Engel 2004.
7
