rr
3
f
Diele
Slot
Zutphen-Monumentaal
1 91 5 1 920 1 92 5 1 930 1 935 1 940 1 945 1 950 1 955 1 960 1 965 1 970 1 975 1 980 1 985 1 990 1 995 2000 2005
Van de topgevelindeling vóór de wijziging zijn
twee aanzetten gevonden, maar deze bie
den te weinig aanknopingspunten voor een
betrouwbare reconstructie. Gezien de aan
wezigheid van de bakstenen kloostervensters
zou een zogenaamde Gelders-Overijsselse
gevel tot de mogelijkheden kunnen behoren.
De eigendomsgeschiedenis en de consoles
onder de tweede verdiepingsbalklaag sug
gereren echtereen bouwjaarvan omstreeks
1640, wat gelet op andere voorbeelden in
en om Zutphen laat mag heten voor een
Gelders-Overijsselse gevel. Daarom bestaat
de mogelijkheid dat toen een trapgevel is
gebouwd.
Voor de achtergevel is een baksteenformaat
gebruikt dat voor tien lagen 66 centimeter
telt. Dit is een maat die past bij de 17de
eeuw. Opmerkelijk is het dat de stenen afwis
selend in staand dan weer in kruisverband zijn
gemetseld. Van staand verband wordt over
het algemeen aangenomen dat dit globaal
tussen 1350 en 1550 werd toegepast. Er
zou theoretisch sprake kunnen zijn van een
metselaar die gewend als hij was te doen,
vertrouwd was met staand verband en bij het
nieuwe kruisverband van tijd tot tijd verviel in
oude gewoonten. Op foto's die zijn genomen
voor het vertinnen van de zij- en achterge
vel is goed te zien dat deze gevels in keurig
verband de hoek om zijn gemetseld, waarbij
klezoortjes op de hoeken zijn toegepast.
A Lange Hofstraat 31 heeft nog een "Diele"
aan de straat. Let op de hoge vensters in
vergelijking tot de buurtpanden. (Afb.18)
(foto gemeente Zutphen)
Kenmerkend voor de 17de-eeuwse bouw
campagne is behalve de huidige gemetselde
gevels en aanwezige zijmuren ook de ruimte
lijke opzet van het huis. Het heeft een hoge
begane grond gehad van ca. 6 meter met
een insteekverdieping. Devloerbalkenvan
de enkelvoudige balklaag van de eerste ver
dieping zijn oorspronkelijkvanaf de begane
grond zichtbaar geweest en zijn voorzien van
houten consoles met ojiefprofilering. Een
dergelijke grote en hoge ruimte op de begane
grond aan de straatzijde is kenmerkend voor
het zg. "Dielenhaus"9. Dit huistype is tot ver
in de 17de eeuw in grote delen van noord
west-Europa verspreid geweest(afb. 18). De
Diele heeft vrijwel altijd een multifunctioneel
karaktergehad alswerkplaats, handels
ruimte met een representatief karakter en als
woonruimte. In sommige Nederlandse litera
tuur wordt daarom ook wel de term "huis"
gebruikt als men de "Diele" bedoeld10. Vanaf
de 19de eeuw werd in dit huisgedeelte vaak
een winkel uitgebaat.
De Diele werd betreden via een centrale deur.
Men kon zeer waarschijnlijk letterlijk met de
deur in huis vallen. Dat ook in Kolenstraat
7 de deur in de middelste vensteras heeft
gezeten weten we met vrij grote zekerheid
omdat rechts in de gevel de keldertoegang
was gesitueerd. Deze toegang maakt deel uit
van de oorspronkelijke opzet van de kelder en
is pas in de 20ste eeuw dichtgezet. Dit ver
klaart wellicht waarom de bovenverdieping,
toen deze apart verhuurd werd, een eigen
toegang kreeg in de steeg rechts van het huis
en niet in de voorgevel,. Op het moment dat
de steeg in de 19de eeuw werd volgebouwd
was aan de verhuur van de bovenverdieping
reeds een einde gekomen en is de doorbraak
dichtgezet.
Na het doortrekken van de insteek heeft de
begane grond van het huis een functie gehad
die het mogelijk ook eerder al had, die van
smidse. De vele haken in de balken om bijv.
katrollen aan te hangen, getuigen daar nog
van. Doordat een indeling met gang links met
kamers en-suite rechts achterwege bleef, is de
deur waarschijnlijk in het midden gesitueerd
gebleven.
In de constructieve opzet van Kolenstraat 7
hebben zich sinds de 17de eeuw nauwelijks
wijzigingen voorgedaan. In de 19de eeuw11
is de insteek doorgetrokken tot aan de
voorgevel en fungeert sindsdien als eerste
verdieping. De oorspronkelijke eerste ver
dieping bleef ongewijzigd en werd tweede
verdieping. Mogelijk is gelijktijdig ook de pui
van de oude begane grond gewijzigd en voor
zien van schuiframen. Zeer waarschijnlijk is
in 192112 de oude kapconstructie vervangen
door een constructie met kreupele stijlen,
vervaardigd uit machinaal gezaagd vuren. Het
aanzien van het pand is door deze wijziging
niet veranderd.
De pui is in 1978 op begane grondniveau
veranderd, waarbij de indeling op basis van
drie vensterassen werd verlaten en een pui
werd geplaatst over de volle breedte van het
pand. De gevel is met een stalen balk opge
vangen. Deze pui is in 1986vervangen door
een exemplaar in kunststof, een materiaal dat
toen ook is toegepast voor alle vensters in de
voorgevel. In 2003 is de kunststof pui op haar
beurt vervangen voor een indeling die meer
de 19de-eeuwse situatie zoals die tot 1978
aanwezig was.
Het huis Kolenstraat heeft ondanks latere
wijzigingen nog goed de constructieve opzet
van een vroeg 17de-eeuws zg. "Dielenhaus"
bewaard. Wezenlijk is daarbij dat de "Diele"
vrijwel altijd direct vanaf de straat toeganke
lijk is geweest. Dit beeld is met de recente wij
ziging van de pui succesvol benaderd. Over de
voorganger van het huidige huis zijn enkele
vraagstukken opgelost, weer andere bleven
onbeantwoord. Vast staat dat met de resulta
ten van het onderzoek weer een bijdrage is
geleverd aan de groeiende stroom informatie
over de ontwikkelingsgeschiedenis en bouw-
historie van de stad.
9 Voor de Duitse term "Diele" is met betrekking tot stedelijke huizen geen goed Nederlands woord voorhanden. Het Nederlandse begrip "deel" heeft
10 R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue, P.T.E.E. Rosenberg, Huizen in Nederland. Amsterdam., Amsterdam/Zwolle 1995, 18-19
11 blijkens inventarisatieformulier R. Stenvertd.d. 14-8-1986 mogelijk in 1877
12 inventarisatieformulier R. Stenvertd.d. 14-8-1986
A Overzicht van veel voorkomende met-
selverbanden uit: "Historische bouwma
terialen", H.Janse/E.Geelen, A'dam 1998
(Afb.17)
vooral op boerderijen betrekking.
15
