p 9
Kopergravure Wie Lochum von der hartter Belegering entsetzt und gefreiet wird", uit de Geschichtsblatter,
Keulen, door F. Hogenberg A. Hogenberg, 1569-1631, Folge VIII, circa 1583. De gravure is onder ander te vinden
in de collectie van het Stedelijk Museum in Zutphen, Topografische Altas, 0250 P02052.
de grachten. Is het onnauwkeurigheid van de
tekenaar of wijzen ze er juist op dat er door de
eeuwen heen toch enkele flinke veranderingen
zijn geweest in het stratenpatroon en in de
opbouw en vorm van de huizenblokken? En zijn
er andere bronnen die van deze veranderingen
getuigen?
Dit artikel neemt de oudste stadsplattegronden
nog eens onder de loep en probeert daarmee
nieuw licht te werpen op de ruimtelijke
ontwikkeling van de Lochemse binnenstad.
Dat gebeurt ook met behulp van jongere
stadsplattegronden, verschillende historische
geschreven bronnen én onverwachte (bouw)
sporen in de huidige stad.
De oudste weergave van Lochem?
De plattegrond die Jacob van Deventer in
het begin van de jaren 60 van de zestiende
eeuw maakte staat bekend als de oudste
vrij betrouwbare weergave van Lochem. Als
stad bestond Lochem toen bijna 350 jaar. De
oorsprong van de nederzetting gaat nog veel
verder terug in de tijd.
Van de gravure die werd gemaakt van
het ontzet van de stad in 1582 bestaan
verschillende licht van elkaar afwijkende
versies. De contouren van de vesting en
het stratenpatroon vertonen veel gelijkenis
met de oudere weergave door Van Deventer.
Opvallend is dat de Gudulakerk hier heel
duidelijk is afgebeeld als een zogenaamde
basilicale kruiskerk, dus als een gebouw met
een hoog middenschip, een dwarsschip en
lage zijbeuken. Die vorm had de kerk tot in
de vroege zestiende eeuw. Daarna werd het
gebouw tot een hallenkerk omgebouwd, de
vorm die de kerk nu nog steeds heeft. Het is
bekend dat de in opdracht werkende tekenaars
van dit soort historieprenten vaak gebruik
maakten van bestaande documenten en niet
nog eens ter plekke konden checken of alles
nog wel klopte. Het is daarom niet ondenkbaar
dat de afbeelding met het ontzet van 1582 wat
betreft de weergave van de stad is gebaseerd op
een oudere, verloren geraakte bron uit de tijd
dat de kerk nog de oude kruisvorm had. In dat
geval doen we met deze gravure dus nog een
stapje verder terug in de tijd. Daarvoor zijn in
de prent nog een paar kleine aanwijzingen, die
