■*k
H
Velen vonden hun einde in Auschwitz, Sobibor of andere kampen. Weinigen lukte het in leven te blijven door
onder te duiken of met de hulp van vervalste papieren.
10
Samuel, de zoon van Adolf Wijler en Malie Bamberg, kon de dagelijkse angsten en vernederingen, die hem het le
ven in Lochem in oorlogstijd opleverden langzamerhand steeds minder aan en raakte op van de zenuwen. Om die
reden werd hij in 1942 opgenomen in de psychiatrische instelling de Willem Arntz Hoeve in Den Dolder. Dat bleek
geen goede beslissing te zijn geweest. Na de Duitse overval op ons land waren de leefomstandigheden voor de
patiënten op de Willem Arntz Hoeve namelijk steeds slechter geworden. En het werd er nog erger, zeker voor de
Joodse patiënten, toen in 1943 NSB'ers de
leiding van de instelling in handen kregen.
De nieuwe fanatieke nationaalsocialistische
geneesheer-directeur gaf zonder aarzeling
de namen van de Joodse patiënten door
aan de Duitse autoriteiten. Als gevolg daar
van werd o.a. Samuel Wijler in november
1943 op transport naar Westerbork gesteld.
Vandaar ging hij op 25 januari 1944 door
naar Auschwitz, waar hij op 28 januari 1944
om het leven werd gebracht.
Malie Wijler en haar dochter Bettje doken
onder in Tongeren bij Epe met de hulp van
de familie Van Berkum uit de Kastanjelaan
en van wijkverpleegster zuster Prager9. In
Epe was een kleine verzetsgroep 'Het Drie
manschap'10, dat gedurende de oorlog een
honderdtal Joden aan een onderduikadres
hielp. Ze verbleven daar bij gezinnen en in
zomerhuisjes, die door het Driemanschap
werden gehuurd. Bettje Wijler was 'open'
ondergedoken11 bij de familie Kuijlenberg.
Hij was het hoofd van de school in Ton
geren. Bettje werkte er als huishoudelijke
hulp. Het verzet had haar een vals identi
teitsbewijs bezorgd, waardoor ze zich vrij
in de omgeving kon bewegen12. Moeder
Malie werd ondergebracht in een huis in
het bos, samen met 22 andere Joden uit
heel Nederland. Haar toekomstige schoon
zoon Jozef Vomberg13 was daar ook bij.
Hij hielp haar o.a. met het geven van haar
insuline-injecties gedurende de tijd dat
ze samen waren. Jozef werd in septem
ber 1944 gearresteerd. De groep moest
meerdere keren van schuilplaats veran
deren. Maar niet alleen moeder en dochter
*- y
■J
Sam, iets
uitvergroot
deel van
de foto
hiernaast
Boven: Moeder Malie Wijler-Bamberg met
haar twee kinderen Bettje en Samuel voor
hun huis aan de Paul Krugerstraat
Links: Paulia Wijler-Vomberg met haar
man Salomon Wijler.
NO.
Onderwerp
BEPERKTE BEWEGINGS
VRIJHEID VOOR JODEN-
LOCHÉM,Juli 1941*.
Aan
geadresseerde.
Naar aanleiding van de ambtelijke bekendmaking van
den Rijkscommissaris in de pershran 4 Juni j.l. houdende ver
bodsbepalingen voor Joden, uitgevaardigd op grond van veror
dening No.20/1941, deel ik U mfefle dat de gemeente'Lochem is
gerangschikt onder de plaatsen waar de bewegingsvrijheid der
Jod$n Ingevolge gemelde bekendmaking sneciaal beperkt is.
In verband daarmede draag ik U op er voor zorg te
dragen dat aan de-ingangen van:-
dttxaTlVn Villi l*g-ïhuhxggd-
Uw hOtel, UwvggS&f TrrTgffgfrggjrgfftUw pension,
Uatdcaaeectsttk,
een goed leesbaar bord wordt aangebracht, met de woorden:
VERBODEN VO'OB J 0 D EN.
Deze medeöeelisg moet zijn aangebracht vóór 24 Juli a.s.
Het Hbold der politie te Lochem,
