In 1968, aan de vooravond van de schaalvergroting van boerderijen, besloot het echtpaar Harmsen-Maalderink
hoeve Nieboer te verlaten. Arend Maalderink, zwager en broer, kwam onverwacht te overlijden. Hij was de be
oogde opvolger op boerderij Stokhaar aan de Harfensesteeg bij Eefde. Jan en Gerritje met hun dochter Loes en
zoon Gerrit betrokken nu de boerderij. Ook vader Harmen en moeder Wietske verhuisden mee. Beide kinderen
stelden ze in de gelegenheid te studeren en zelf namen ze regelmatig deel aan agrarische studiereizen. Er werd
een ligboxenstal bij gebouwd. Op Stokhaar is Jan opgevolgd door zijn zoon Gerrit en kleinzoon Arjen.
Het bij hoeve 'Nieboer' behorende graf op de oude begraafplaats in Lochem
Albert Harmsen en Johanna Addink zijn begraven op de oude begraafplaats in Lochem in het graf dat bij hoeve
Nieboer behoort. Hun oudste kind Maria Johanna is hun op negenjarige leeftijd in 1885 voor gegaan. Harmen
Harmsen en Wietske Boom hebben een dochter verloren, die nog geen jaar oud is geworden. Na haar begra
fenis heeft Jan Burgers senior, tuinbaas van de Velhorst, een rododendron op het graf geplaatst, die jaarlijks
bloeit. Wietske en Harmen zijn er ook in begraven, toen ze al op Stokhaar woonden. Jhr. Jacob Constantijn
Martens bood hun die mogelijkheid aan bij hun vertrek van hoeve Nieboer.
De Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten
Van de vijf kinderen Martens van Sevenhoven was alleen Jhr. ds. Jan Louis
Anne Martens van Sevenhoven gehuwd. Doch dit huwelijk bleef kinderloos.
Jhr. mr. Anthony Hendrik (1880-1952) was rijksarchivaris te Arnhem en on
gehuwd. De jongste telg Jacob Constantijn Martens van Sevenhoven (1889
-1972 heeft na zijn dood het hele landgoed nagelaten aan de Vereniging tot
behoud van Natuurmonumenten.
Synthese
Drie generaties Harmsen pachtten van 1878 tot 1968 hoeve Nieboer op
landgoed Velhorst. Pachter zijn betekent samen met echtgenote voor eigen
rekening en risico een gemengd bedrijf/ gezinsbedrijf exploiteren. Albert en
Johanna, Harmen en Wietske en Jan en Gerritje hebben dat ieder in hun tijd
op hun eigen wijze kunnen doen. Ze hebben tegenslagen overwonnen. Het
gemengde bedrijf maakte in die tijd op de zandgrond in midden Nederland
een spectaculaire ontwikkeling door. De mate waarin de pachters bereid en
in staat waren als ondernemer in te spelen op sociaaleconomische ontwik
kelingen in hun tijd bepaalde of zij hun bedrijf perspectief konden geven.
Pachter en landgoedeigenaar leefden ieder in hun eigen leefwereld (stand).
De eigenaars verbleven graag op landgoed Velhorst. De pachters waren er
trots op daar boer te zijn geweest. Juist als de pachter rekening houdt met
de gewoonten en gebruiken op het landgoed, zoals tot uiting komt in een pachtcontract, kan de pachter zijn
ondernemerschap volop tot ontwikkeling brengen. Piet van Cruyningen deed onderzoek naar de rentabiliteit
van Landgoed Ruurlo (5). Een groot landgoed met een professionele staf die het bezit optimaal probeerde te
laten renderen. Het lukte vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw niet goed meer om inkomsten en uitgaven in
evenwicht te brengen. Het zal duidelijk zijn dat op een klein landgoed, zoals Velhorst, de situatie slechter moet
zijn geweest en dat zonder eigen kapitaal van de eigenaren het niet mogelijk was om dit landgoed in stand te
houden. De bloeitijd van de particuliere landgoederen was voorbij.
Tot slot
Mijn hartelijke dank gaat uit naar Jan en Gerritje Harmsen-Maalderink voor de geanimeerde en leerzame ge
sprekken. Ook historicus Henk Pelgrum, dierenarts in ruste uit Almen, dank ik hartelijk. Dankzij zijn voorspraak
kwam ik met Jan en Gerritje in gesprek.
Op 15 mei 2019 is Jan Harmsen op 94 jarige leeftijd te Almen overleden.
1. - (Arend) Jan Harmsen gaf ter inzage het pachtboekje Nieboer, het Pachtcontract en het door Gerrit Jan Harmsen (1941- 2019) samen
gestelde Geschiedenis familie Harmsen.
2. - Jan Bieleman, Boeren in Nederland. Geschiedenis van de Landbouw 1500-2000 (1949).
3. - A.H. Martens van Sevenhoven (1935), "Velhorst" in: Gelre, Bijdragen en Mededelingen XXXVIII, blz. 51-80.
4. - Onderzoeksrapport inzake boerderijcomplex Nieboer van Monumenten Advies Bureau te Nijmegen i.o.v. Natuurmonumenten te
's-Graveland (2017).
5. - Piet van Cruyningen (2005), Landgoederen en landschap in de Graafschap.
6. - Publicatie De Berkel beschouwd, (1982).
De laatste telg Martens van
Sevenhoven (6).
