In die tijd was er 13 ha grond bij. Er werden zo'n 13 koeien, 60 varkens en 400 kippen gehouden. Bij de Kloek
horst was 13 ha, bij Scholte 18 ha, bij Bruggink 21 ha en bij Aytink 16 ha grond.
De landbouw op de Gelderse zandgrond in de periode 1850-1970
Aan de hand van de sociaaleconomische ontwikkeling die er in bijna een eeuw plaatsvond is het mogelijk een
indruk te krijgen van hoe de gemengde bedrijven van drie generaties Harmsen zich konden ontwikkelen en
hoe het hun verging. De gemengde bedrijven op landgoed Velhorst liggen op de zandgronden van Zuid- en
Oost-Nederland. Volgens Landbouwhistoricus Jan Bieleman maakte het gemengde bedrijf in de periode 1850
1968 op deze zandgronden een opmerkelijke ontwikkeling door (2). De boeren wisten in de loop der tijd goed
in te spelen op de veranderende en vooral toenemende nationale en internationale vraag naar landbouwpro
ducten, zoals boter, vlees en eieren. Aanvankelijk was het gemengde bedrijf gericht op de productie van akker
bouwproducten (graan) voor de markt. Naderhand werden het graan en de aardappelen vervoederd op eigen
bedrijf.
Door gebruik van kunstmest en nieuwe rassen nam de productie per ha toe. Er konden meer koeien en var
kens worden gehouden. De boterbereiding kon worden uitgebreid en de varkenshouderij geïntensiveerd. Het
r- bestaande gemengde bedrijf werd als het ware uitgebreid met een extra verdieping. Zo kwam de term etage-
q. bedrijf in zwang. Dit nieuwe intensievere bedrijfstype maakte het voortaan mogelijk een zelfstandig bestaan in
de landbouw op te bouwen op basis van een bedrijf van kleinere omvang. De boeren op het zand gingen zich
o vooral toeleggen op de veehouderij.
sj De zuivelbereiding, die aanvankelijk op de boerderij plaatsvond, werd steeds meer door de fabriek overgeno-
S men. De boeren op landgoed Velhorst, die overwegend georiënteerd waren op Almen, sloten zich indertijd aan
bij de zuivelfabriek in Almen en niet bij de dichterbij gelegen boterfabriek in Klein-Dochteren. Beide fabrieken
zijn rond 1950 opgeheven.
18
De snelle opkomst van de pluimveehouderij aan het begin van de twintigste eeuw was mede mogelijk sinds de
Luchtfoto boerderij Nieboer uit 1950, archief A.J. Harmsen.
