opzij springend voor de rijtuigen waarvan de koet
siers geen consideratie leken te hebben voor al die
vreemdelingen die de stad hadden overspoeld. Voor
de meeste vreemdelingen, meestal uit Oost-Europa,
was Antwerpen geen einddoel van hun zwerftocht,
die soms maanden had geduurd. Hun verblijf duurde
daarom soms heel kort, enkele dagen, soms langer,
enkele maanden. In beide gevallen verbleven ze in
één van de vele morsige logementen die Antwerpen
telde, voordat ze naar de Rijnkaai gingen, waar de
stoomboten van de Red Star Line onder stoom lagen
om ze als 'tussendekspassagiers' naar New York te
brengen. Ook Jacob Spiwakowsky had zijn er zijn
hoop op gevestigd om met vrouw en nog drie jonge
kinderen spoedig de reis naar Amerika te maken, ze
ker nu de politieke situatie in Europa na de moord op
kroonprins Frans Ferdinand en zijn gemalin in Sera-
jewo zo dreigend was geworden. De oorlogsverklarin
gen die elkaar vanaf juli 1914 opvolgden, betekenden
echter het einde van de geregelde scheepvaartver
bindingen tussen Antwerpen en New York. Zo zaten
zij en de vele, vaak berooide, emigranten opgesloten
in een stad die zij meer en meer in een vesting zagen
veranderen, en na de Duitse inval in België als een
bedreigde en in de daarop volgende maanden als een
belegerde vesting.
Strijd om Antwerpen
Op 28 september 1914 begon de strijd om Antwer
pen. De hoofdmacht van het Duitse leger trok Noord
Frankrijk binnen en zo'n 100.000 Duitse soldaten
moesten Antwerpen innemen. De Stelling bleek niet
bestand tegen het moderne Duitse geschut: één voor
één werden de buitenste forten en schansen in puin
geschoten. Ook de - toen nog minieme - Engelse en
Franse hulp kon de stad niet redden en op 7 oktober
eisten de Duitsers de overgave van Antwerpen. Na
weigering werd de gehele stad ontruimd en trok het
Belgische leger zich terug in de richting van Gent. Op
de avond van 8 oktober begon het bombardement
van Antwerpen. Meer dan 4000 granaten en 140
bommen deden hun verwoestende werk. Duizenden
burgers verdrongen zich vergeefs op de kaden om
een uitweg te vinden uit de brandende stad.
In Nederland, vooral in Brabant, in steden als Roo
sendaal en Bergen-op- Zoom, zo dicht bij de grens,
volgde men ongerust de ontwikkelingen. Het bran
dende Antwerpen was in de verte te zien. Het bom
bardement was zo hevig dat de huizen trilden. Een
inwoner schreef dat iedereen de straat op ging om
'dit onvergetelijke moment in de wereldgeschiedenis
te bespreken en het zo ten volle mee te maken' Zelfs
op de Zeeuwse eilanden vreesden de inwoners voor
schade aan hun huizen.
Al in de eerste dagen van de oorlog waren er veel Bel
gen naar Nederland gevlucht. De val van Antwerpen
begin oktober 1914 veroorzaakte echter een enorme
stroom vluchtelingen. Honderdduizenden Belgen pas
seerden bij Hoogerheide en Wouw de Nederlandse
grens. In een lange stoet liepen ze met ezelwagens,
hondenkarren, krui- en kinderwagens urenlang om
het neutrale Nederland te bereiken. Ze brachten de
nacht door in de berm, zonder onderdak, eten of
drinken. In totaal vluchtten circa één miljoen Belgen
naar Nederland. Een half miljoen week uit naar Frank
rijk of Engeland. De meeste vluchtelingen keerden
snel terug naar hun land nadat de Duitsers daarvoor
toestemming hadden gegeven en de orde hersteld
leek te zijn.
Het gezin Spiwakowsky in Lochem
Eén van deze vluchtelingen was Jacob Spiwakowsky,
die met zijn gezin op 14 oktober in Lochem werd
geregistreerd en die hier onderdak kreeg. Zo treffen
we in het overzicht1 dat op het stadhuis onder het
toeziend oog van de burgemeester, veldwachters en
enkele nieuwsgierige ambtenaren werd opgesteld de
volgende namen aan:
Bonvb af dornont van Antwerpen, 7. 8 en 9 Ootóbef 1014
Eon dor menigvuldig* wolk* door brand worden vorniold
Van de gevolgen van het bombardement werden ansichtkaarten
vervaardigd met een propagandistisch doel (Nationaal Archief).
1 Archief RAZ Zutphen onder inv. 1002-1338
