Rondje bijzonder erfgoed in de kern
van Barchem
Korte wandeling langs monumenten en karakteristieke panden
CeesJan Frank
Deze bijdrage voert de lezer langs een aantal bekende en minder bekende historische plekjes in
de dorpskern van Barchem. Het is een uitnodiging voor een korte wandeling in de omgeving van
de monumentale "Barchkerk", die sinds 1860 het fraaie middelpunt vormt van het kleine dorp.
voorzitter van de commissie tot vestiging van een
Het oudste Barchem moeten we dan ook niet op deze
plek zoeken. Oorspronkelijk lag het kerngebied van de
marke Barchem op de Barchemse enk. Het bestond in de
middeleeuwen uit een krans van boerenerven tegen de
westflank van de stuwwal, ten noorden van het huidige
dorp. De grote enk is in de loop der tijd langs de ran
den uitgebreid met verschillende kleinere kampen met
boerderijen. Ook was er een kleine kapel, vermoedelijk in
de middeleeuwen gesticht vanuit de parochie Lochem,
gelegen in de buurt van het nog steeds bestaande oude
erf van boerderij Top aan de Enkweg.
De huidige kern van Barchem is pas in de tweede helft
van de negentiende eeuw ontstaan aan de doorgaande
weg van Lochem naar Ruurlo, die in 1859 werd verhard. In
1857 was bij de aansluiting van de
Lochemseweg op de Ruurloseweg een tolhuis gebouwd
en in 1860 werd op een perceel bij de kruising met de
wegen naar Borculo en Zwiep een nieuwe hervormde
kerk gesticht. Dat betekende een belangrijke impuls voor
de vorming van een kleine kern, die in het begin vooral
bestond uit wat lintbebouwing aan voornamelijk de
Lochemseweg.
In 1885 kreeg Barchem een eigen halte aan de tramlijn
van Deventer over Lochem naar Borculo. Daardoor werd
de mooie omgeving van het dorp ook voor het vreem
delingenverkeer bereikbaar. Zo vestigden zich in en rond
Barchem verschillende uitspanningen en hotels. In de
late jaren 30 van de vorige eeuw werd een klein villapark
aangelegd aan de zuidoostrand van het dorp.
In de bescheiden dorpskern herinneren verschillende
gebouwen en objecten aan het verleden van Barchem,
zowel uit de stichtingsperiode als uit later jaren. In deze
bijdrage kan aan de hand van korte beschrijvingen van
enkele van deze cultuurhistorische parels een korte rond
gang door het dorp worden gemaakt1.
1. Nederlands Hervormde kerk, Borculoseweg 2
Op 25 oktober 1860 werd de eerste steen van de kerk
gelegd door mr. I.E.H. baron van Nagell tot Ampsen,
Hervormde Gemeente in Barchem. De feestelijke inwij
ding van het bedehuis volgde bijna een jaar later, op 20
oktober 1861. De kerk kwam te staan op de vijfsprong
in het dorp en is daarmee een belangrijke blikvanger in
het dorpsbeeld. De representatieve, in neogotische stijl
uitgevoerde voorgevel, bekroond met een sierlijk klokken
torentje, is gericht op de weg naar Lochem. Opvallende
details zijn de spitsboognissen, de ingang met houten pa
neeldeuren en de beide vensters met gietijzeren ramen.
In 1924 is het interieur van de kerk ingrijpend gemoderni
seerd en werden de zijgevels veranderd naar plannen van
architect G.J. Postel. De verbouwing was nodig vanwege
de slechte staat waarin de kerk toen verkeerde.
2. Oorlogsmonumenten, Borculoseweg
Voor de hervormde kerk staan twee monumenten ter
herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. De Lochemse
architect G.J. Postel is de ontwerper van de markante
bank, die werd opgedragen "aan de boeren van het
zuidelijke deel van Laren voor hetgeen zij deden voor
hun landgenooten tijdens de jaren 1940-1945", zo staat
op de natuurstenen rand van de rugleuning te lezen. De
onlangs gerenoveerde bakstenen bank was één van de
laatste ontwerpen van architect Postel, die in oktober
1945 overleed.
Vlakbij de herinneringsbank bevindt zich een tweede
monument, een natuurstenen kolom waarop een kruis
is geplaatst. Het monument eert acht personen, die in
de oorlogsjaren om het leven zijn gekomen: Mr. A.C. van
Dam, M.J. van Doorn, J.C.E. van Doorn-Vermeulen, J.H.
Kessler, F.J. Nijhof, S.H. Schutte, W. Schutte en M. de Wit.
De beeldhouwer, graficus, schilder en glaskunstenaar
Pieter Starreveld heeft het monument ontworpen. Star-
reveld, geboren in 1911, volgde zijn opleiding aan het
Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs te Amsterdam
en de Rijksacademie van Beeldende Kunst in Amsterdam.
Ook kreeg hij les van de bekende Arnhemse beeldhou
wer Gijs Jacobs van den Hof. Na de Tweede Wereldoorlog
ontwierp Starreveld, die in het verzet had gezeten, vele
herdenkingsmonumenten in Nederland.
