Monumentale bomen in de Achterhoek
'De Dikke Boom is
daarmee dus een tijdgenoot
van Willem van Oranje'
Net zo goed als historische gebouwen, oude gebruiken en de streektaal behoren oude bomen tot
het erfgoed van onze streek. In het volgebouwde Nederland worden bomen doorgaans niet zo oud,
zeker in de stad heeft een boom weinig kans om een respectabele leeftijd te bereiken. Stormen,
verdroging, vernatting, vermesting, zwammen en niet te vergeten, de motorzaag, stuk voor stuk
gevaren waardoor ze vaak vroegtijdig het veld moeten ruimen. Gelukkig zijn er ook nog mensen die
opkomen voor de bescherming van bomen. Zo iemand is Jeroen Philippona, secretaris van de Zut-
phense Bomenstichting. Voor dit artikel maakte hij een keuze uit zijn favoriete Achterhoekse bomen
en maakte de beschrijvingen erbij.
door Loek Kemming en Jeroen Philippona
13
Wie in Nederland een boom wil kappen, ondervindt daar door
gaans weinig hinder bij. De Boswet eist weliswaar dat een gekapt
areaal bomen wordt gecompenseerd door nieuwe aanplant, maar
dat biedt individuele bomen geen bescherming.
Gelukkig zijn er veel mensen die van bomen houden en er op
toezien dat ze goed verzorgd en beschermd worden. Dat kunnen
eigenaren van bomen zijn, zoals landgoedbeheerders (bijvoor
beeld Geldersch Landschap en Staatsbosbeheer) of particulieren
die een mooie boom in hun tuin hebben.
Bomenliefhebbers vinden we ook bij de Bomenstichting, een
belangenorganisatie die zich inzet voor het behoud van bomen in
de stad en op het platteland. De bescherming van monumentale
bomen is een belangrijk speerpunt van deze stichting.
Wanneer er sprake is van cultuurhistorisch belang of de bomen
een beeldbepalend karakter hebben voor hun omgeving, worden
ze als monumentaal beoordeeld. Ook bomen die ouder zijn dan
tachtig jaar en herdenkingsbomen worden als monumentaal
gezien en worden automatisch in het Landelijk Bomenregister
opgenomen. Het register telt op dit moment zo'n 10.500 objec
ten. Daarnaast staan er nog eens 5.000 objecten die als 'toekomst
bomen' worden beschouwd op een reservelijst. Er is sprake van
objecten omdat het niet alleen individuele bomen zijn die in het
register worden opgenomen, maar ook groepen van bomen (bij
voorbeeld een laan van bomen) of zelfs gehele parken.
In de Achterhoek staan relatief veel monumentale bomen, al
hebben die hun status eerder te danken aan ouderdom en hun
beeldbepalend karakter dan aan cultuurhistorisch belang. Bomen
van cultuurhistorische betekenis komen relatief veel voor in het
katholieke zuiden. Het gaat dan vooral om bomen die zijn gewijd
aan een heilige, bomen die in de oude rechtspraak een rol heb
ben gespeeld of een grens markeren en bomen op (dorps)pleinen
en bij oude huizen. Deze laatste kunnen dan weer in bijzondere
vormen voorkomen, zoals lei- en snoeibomen. De monumen
tale bomen van de Achterhoek vinden we vooral op de talrijke
(particuliere) landgoederen, bij historische boerderijen en op
begraafplaatsen.
De meest bekende monumentale boom van de Achterhoek is on
getwijfeld de 'Dikke Boom' van Verwolde, die met een stamomtrek
van 7,7 meter de dikste eik van ons land is. Deze zomereik, die ver
over de regionale grenzen bekendheid geniet, zou aangeplant
kunnen zijn tussen 1560 en 1570 en is daarmee dus een tijdge
noot van Willem van Oranje! De boom heeft zijn hoge leeftijd
ongetwijfeld te danken aan de goede zorgen van de familie Van
der Borch van Verwolde die het landgoed al generaties lang in
bezit heeft. Ook veel andere adellijke landgoederen in de Achter
hoek koesteren hun bijzondere monumentale bomen, zoals De
Wildenborch (diverse exoten), Ampsen (eikenlaantje 'De twaalf
apostelen'), Enghuizen bij Hummelo (paardekastanje), kasteel
Keppel (meerstammige plataan), Ruurlo (eikenlaan 'De Lane'), De
Slangenburg te Doetinchem (bruine beuk), Vorden (Reuzeneik,
Lodewijkslinde, meerstammige fladderiep) en De Velhorst
(zomereik).
Land van Lochem 2014 nr. 3
