De unieke gedachtenissteen
in de Grote Kerk
Een goed bewaard geheim uit Lochems vroege middeleeuwen
CeesJan Frank
In de Grote Kerk wordt een merkwaardige zandstenen plaat bewaard. Een stokoud ob
ject, dat sinds de ontdekking ervan een verborgen bestaan leidt tussen andere oude bouw-
fragmenten en resten beeldhouwwerk. Het gaat om één van de oudste voorbeelden van
christelijke beeldhouwkunst in ons land. Hoog tijd voor een hernieuwde kennismaking!
Terug naar de vroege middeleeuwen
Het oudste monument in Lochem is zonder
twijfel de Grote of Sint Gudulakerk. De bouw
geschiedenis van het historische godshuis gaat,
zoals bleek uit opgravingen in de kerk in de
jaren zeventig, terug tot de negende of tiende
eeuw. Het begon allemaal met een eenvoudig
houten kerkje, dat later werd vervangen door
een stenen gebouw. De huidige kerk is in de
veertiende eeuw tot stand gekomen en vooral
in de daarop volgende eeuwen in verschillende
fasen vergroot.
De meer dan duizendjarige geschiedenis is
niet alleen in de archieven gedocumenteerd,
ook tijdens archeologisch en bouwhistorisch
onderzoek kwamen vele oude sporen en objec
ten tevoorschijn. Hieronder bevindt zich een
merkwaardig natuurstenen fragment, dat te
genwoordig in de voor het publiek opengestelde
grafkelder in de kerk wordt bewaard. Het gaat
om een zandstenen plaat van 74 bij 46 cm en een
dikte van 8 a 10 cm, waarop in licht reliëf een
menselijke figuur in een tot de voeten reikend
lang gewaad is gebeeldhouwd. Beide armen en
handen zijn naast het lichaam opgeheven, de
wijze waarop men in de vroegchristelijke tijd
een biddend persoon voorstelde. We noemen
dit de "orante-houding".
Rond de biddende figuur is een tekst aange
bracht in een klassiek lettertype:
S.-REQUI..//PRI-ANIM.
Helaas is deze tekst niet compleet. "REQUI"
zou naar requi(em) kunnen verwijzen ("hij
ruste") en ANIM naar anim(a) of anim(am),
wat "ziel" betekent. De voorstelling van de bid
dende persoon en de tekstfragmenten duiden op
het oorspronkelijke "funeraire" gebruik van de
plaat als gedachtenissteen voor een overledene
(funerair betekent "met betrekking tot begraven
of cremeren van een overledene"). Gezien het
beperkte formaat zal de plaat in ieder geval niet
het deksel van een sarcofaag (stenen doodskist)
zijn geweest.
22
Hoge ouderdom
Zeer waarschijnlijk dateert de steen getuige de ma
nier waarop de persoon is afgebeeld, de gebruikte
bewerkingstechniek en het klassieke lettertype uit
de negende of tiende eeuw, de zogenaamde Karo
lingische periode. Daarmee behoort het unieke ob
ject tot de vroegste voorbeelden van figurale graf
sculptuur in de christelijke traditie in Nederland.
Dr. H.A. Tummers, destijds verbonden aan het
Kunsthistorisch Instituut van de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen (thans Radboud Universiteit)
Land van Lochem 2014 nr. 1
