Maandagavond heeft de installatie
plaats gehad van de heer en H. P. Berlage Nz. en
Jacob F. Klinkhamer, die tot leeraren benoemd waren
van de Kunstnijverheidsschool Quellinusalhier. De
eerste zal in het bouwkundig teekenen, de ander in
stijl- en kunstgeschiedenis onderwijs geven.
bovendien de aanwezigheid van spouwmuren, die
de woningen 's winters warm en 's zomers koel hou
den. Spouwmuren waren toen weliswaar als prin
cipe al enkele eeuwen bekend, maar werden in de
negentiende eeuw slechts heel sporadisch toegepast.
In Lochem waren ze in 1884 zonder meer een novi
teit. Het gebruik van spouwmuren zou in Nederland
pas na 1900-1910 een brede erkenning krijgen18.
Net als bij Berlage leverde de verbintenis door
huwelijk met de vermogende en ondernemende
families Kerkhoven en Bosscha uiteindelijk een
hele reeks opdrachten voor Klinkhamer. Dit wordt
in de biografie van Klinkhamer op de website van
het Nederlands Architectuur Instituut bevestigd.
Zo bouwde Klinkhamer voor de familie ook in
Nederlands Indië, waar hij in 1903 de villa op de
theeplantage Malabar in Bandung ontwierp voor
Karel Albert Rudolf Bosscha (1865-1928), zoon van
Johannes Bosscha en Paulina Emilia Kerkhoven, de
zus van Willem Octavius. "KAR" Bosscha is één
van de markante hoofdpersonen in de beroemde
roman van Hella Haasse, Heeren van de Thee, die
de Indische geschiedenis van de familie Kerkho
ven beschrijft. De villa is uitgevoerd in chaletstijl,
met ver overstekende daken, veel houtsnijwerk en
rondom lopende veranda's. De verwantschap met de
Lochemse villa's, waarmee het voor Jacob Klinkha
mer allemaal begon, is treffend.
Tot slot
Nu het vaststaat dat de drie villa's aan de Nieuwe-
weg niet door Berlage zijn ontworpen is het extra
spijtig, dat het complex, dat wél van de hand van
de beroemde architect is, het Lochemse Volkshuis
uit 1891-1892, in 1973 is gesloopt. De werkelijke
ontwerper van de huizen, Jacob Klinkhamer, is
echter een waardig vervanger. Zijn verdienste
voor de ontwikkeling en de technische vernieu
wing in de bouwkunst in Nederland is groot
geweest. Binnen zijn oeuvre kunnen de Lochemse
villa's veel beter geduid en begrepen worden.
Daarnaast is de ontstaansgeschiedenis van de
huizen bijzonder interessant. Ze vertelt het ver
haal van de tijd waarin het ingeslapen landstadje
Lochem ontwaakte en werd getransformeerd tot
een levendige en aangename woonplaats met tal
20
van moderne voorzieningen en een ruimdenkend
en vrijzinnig vestigingsklimaat. Tevens zijn de
huizen een mooie herinnering aan hun opdracht
gever, één van de pioniers in dat opmerkelijke
veranderingsproces naar een nieuw Lochem, Wil
lem Octavius Kerkhoven en zijn ondernemende
familie.
Het Nieuws van den dag, 17 februari 1887.
18 B. Kooij, "De spouwmuur in oude Nederlandse
buitenhuizen. Een eerste verkenning van de oudste
voorbeelden", in: Monumenten en bouwhistorie. Jaarboek
Monumentenzorg 1996, Zwolle-Zeist, 1996, p.80-85.
Grafsteen van het echtpaar Kerkhoven-Bosscha op de Oude
Begraafplaats in Lochem. Mevrouw Kerkhoven-Bosscha
overleed op 20 januari 1894, haar man Willem Octavius op
30 september 1897.
Land van Lochem 2012 nr. 1
