Klinkhamer. Overigens niet de minste onder de
in die periode actieve jonge generatie architecten.
Het is pas het latere werk van Berlage, dat in vele
architectuurstudies de ontwerpen van zijn collega's
in de schaduw stelt. En dat is niet terecht, want
recent architectuurhistorisch onderzoek toont over
tuigend aan, dat Berlage lang niet de enige is ge
weest, die als wegbereider van belangrijke vernieu
wingen in de bouwkunst in Nederland kan worden
gezien. Vooral in de jaren tachtig onderscheidt zijn
werk zich amper van dat van zijn collega's.
Het ontwerp
De toeschrijving van de drie Lochemse villa's
aan Berlage is altijd een beetje problematisch
geweest. Er is al gewezen op het volledig ont
breken van archiefstukken die de toeschrijving
ondersteunen. In de bestaande overzichten van het
oeuvre van Berlage, waarin de Lochemse villa's
zijn opgenomen, weten de auteurs zich eigenlijk
weinig raad met de wat excentrieke huizen uit zijn
vroegste periode als architect, toen hij overigens
nog binnen het bureau van Th. Sanders in Amster
dam werkte. Ze zijn moeilijk te plaatsen tussen
de veelal niet uitgevoerde ontwerpen uit de jaren
tachtig van de negentiende eeuw. Pieter Singelenberg
beschrijft ze als "eenvoudige bakstenen gebouwen,
met chalet-daken en terrassen overkapt door houten
constructies"16.
Ook Jacob Klinkhamer stond in 1884 nog aan
het begin van zijn carrière. Uit deze periode zijn
verschillende ontwerpen voor landhuizen en villa's
van zijn hand bekend waarmee de Lochemse
huizen zich goed weten te vergelijken, vooral in de
plattegrond, de opbouw en de stijlkeuze. Binnen
de gangbare ontwerpstijlen zocht Klinkhamer ook
steeds naar technische vernieuwing en vormexperi
menten. Zijn villa Sluiter in Bussum uit 1893 toont
dezelfde eigenzinnige opvatting van de chaletstijl,
de vaker door Klinkhamer toegepaste kruisvormige
hoofdopzet en vensteropeningen met omvattende
bogen. Uit 1897 dateert het ontwerp voor de ambts
woning van de directeur van Artis aan de Plan
tage Middenlaan in Amsterdam. De eigenaardige
plattegrondindeling van deze rustieke villa, met
voorportaal, centrale hal en de naar voren gescho
ven kamer naast de entree is vrijwel gelijk aan die
van de oudere villa's in Lochem17. De technische
en typologische vernieuwing die in het werk van
Klinkhamer als een rode draad te volgen is en die
voor hem als hoogleraar in Delft ook hoog in het
vaandel stond, is ook in de Lochemse villa's zicht
baar. In zijn eigen artikel bespreekt hij de voor
delen van de ongebruikelijke hoofdvorm van de
villa's ten gunste van de privacy en de bezonning
en gaat hij in op het terugdringen van de bouw
kosten door drie gelijkvormige huizen in één keer
te realiseren. De advertentie uit 1885 vermeldt
T TTII^IWM—mirMMTMlilliril»■MITM^I^—Ml—
Villa op de plantage Malabar, gebouwd in opdracht van K.A.R. Bosscha, naar ontwerp van Jacob Klinkhamer in 1903. Deze foto
dateert uit 1928 (collectie Tropenmuseum Amsterdam, TMnr 10011844).
16 Singelenberg (1972), p.63
Land van Lochem 2012 nr. 1
17 Collectie Nederlands Architectuur Instituut NAI klix-22
