115 in Amsterdam11. Overigens was neef Berlage
Thomaszn. hoofd van dit kantoor, dat hij voor zijn
schoonfamilie bestierde. In 1891 nam de Lochem-
se afdeling van de Maatschappij tot Nut van 't
Algemeen, waarin enkele leden van de Loche-
mse Bouwvereeniging en de Remonstranten een
nadrukkelijke rol speelden, het besluit tot de bouw
van het Volkshuis. Het ontwerp werd opgedragen
aan architect Berlage. Maar was hij ook de gees
telijke vader van de villa's aan de Nieuweweg, die
zeven jaar eerder werden gebouwd?
De aanbesteding
In 1884, de bouwactiviteiten aan de Nieuweweg
zijn dan al enige jaren aan de gang, vond de aan
besteding plaats van drie villa's in Lochem, "voor
rekening van den Heer W.O. Kerkhoven aldaar,
in het Logement Het Wapen van Leiden, alwaar
bestekken tegen f1, -- te krijgen zijn. Inlichtingen
bij den Architect Jacob F. Klinkhamer, Architect
Ingenieur, Amsterdam, 16 augustus 1884", zo lezen
we in een advertentie in het Nieuws van den Dag van
17 augustus 1884. Kerkhoven heeft dus als "pro
jectontwikkelaar" een drietal villa's in Lochem laten
bouwen, met het doel deze na voltooiing te verkopen,
of, wat destijds gebruikelijker en lucratiever was, ze
te verhuren. Zonder twijfel gaat het hier om de drie
villa's Nieuweweg 50, 52 en 54, die in 1885 werden
voltooid.
Eind april 1885 waren de villa's gereed. Ze werden
in het Nieuws van den Dag te huur aangeboden als
"Buitenhuizen".
De beschrijving van de ligging en de karakteristieke
opzet van de villa's komt geheel overeen met die
van de aan Berlage toegeschreven huizen. "Ruime
Veranda's, voor buitenleven onmisbaar, omgeven de
Woningen aan drie zijden", aldus de advertentie. Die
veranda's zijn het meest typerende element in het
ontwerp van de villa's en doen sterk denken aan de
plantersvilla's in Nederlands Indië, die in de familie
van Kerkhoven natuurlijk niet onbekend waren.
Tot nu toe echter geen spoor van Berlage, maar wel
van Jacob Klinkhamer, die met naam in de aanbeste
dingsadvertentie van 17 augustus 1884 wordt ge
noemd. Wie was deze Klinkhamer?
Jacob Frederik Klinkhamer (1854-1928) vestigde zich
in 1882 als zelfstandig architect in Amsterdam en ont
wikkelde zich al gauw tot een gerenommeerde naam
binnen het vakgebied van de Nederlandse bouwkunst.
Hij publiceerde veel in tal van bouwkundige vakbla
den, jureerde bij belangrijke architectuurprijsvragen
en nam vaak deel aan het architectuurdebat. Hij
speelde een belangrijke rol bij de ontwikkeling en
technische vernieuwing van de utilitaire architectuur
in Nederland. Dat deed hij niet alleen als uitvoerend
architect, maar ook als hoogleraar aan de Polytechni
sche School in Delft. Klinkhamer was getrouwd met
Margaretha Elisabeth Bosscha, dochter van Kerkho-
vens kompaan in het Dollartproject, de bekende prof.
Dr. Joh. Bosscha (1831-1911), hoogleraar toegepaste
mechanica aan diezelfde Polytechnische school, en.
Paulina Emilia. Kerkhoven (1833-1910), de oudere
zus van onze Willem Octavius12. Dr. Joh. Bosscha
en zijn vrouw Paulina waren tevens de oom en tante
van de architect Hendrik Petrus Berlage. Klinkha
mers vrouw was dus het nichtje van de architect
Berlage. Kerkhoven had dus in zijn nabije (gecom
pliceerde) familiekring twee jonge veelbelovende
architecten, generatiegenoten van elkaar. Ze zullen
in de Amsterdamse architectenwereld geregeld
elkaars wegen hebben gekruist13. Voor zover bekend
hebben zij nooit samen aan een project gewerkt.
Wie van beide architecten ontwierp de villa's aan de
Nieuweweg?
15
11 Polano, 1989, p.120.
Land van Lochem 2012 nr. 1
Architect Jacob Klinkhamer op latere leeftijd, bron: website
NAI.
12 De familierelatie is complex: Willem Octavius Kerkhoven
was getrouwd met Cecilia Emilia Hillegonda Bosscha. Zijn
zus Pauline Emilie was gehuwd met Cecilia's broer Johannes
Bosscha. Willem Octavius en Pauline Emilie waren twee van
de dertien kinderen van Johannes Kerkhoven (1783-1859),
uit zijn tweede huwelijk met Anna Jacoba van der Hucht
(1817-). Johannes was de oprichter van het Amsterdamse
Effecten- en Bankierskantoor Kerkhoven en Co. Ook was
hij de stichter van de Johannes Kerkhovenpolder in de
provincie Groningen. Een aantal kinderen en kleinkinderen
van het echtpaar Kerkhoven-Van der Hucht exploiteerde in
Nederlands-Indië theeplantages. Hella Haasse schreef over
hen het boek Heren van de thee.
13 Zo werden beide heren in februari 1887 gelijktijdig
geïnstalleerd als leraren van de Kunstnijverheidsschool
Quellinus in Amsterdam. Berlage werd benoemd tot
leraar bouwkundig tekenen, Klinkhamer gad les in stijl- en
kunstgeschiedenis. (bron: Het Nieuws van den Dag, 17
febrauri 1887).
