Hendrik Petrus Berlage
In verschillende studies over architect Berlage
(1856-1934) worden de Lochemse villa's als
onderdeel van zijn vroege werk vermeld. In 1884,
het jaar van het ontwerp1, was hij tot gelijkwaardig
partner benoemd in het architectenbureau van de
ingenieur-architect Theodor Sanders, een samen
werking die zo'n vijf jaar zou duren. Berlage stond
in deze periode aan het begin van zijn succes
volle carrière, die hem tot één van de iconen in de
Nederlandse architectuurgeschiedenis zou maken.
Het is opmerkelijk, dat in geen van de Berlage-
studies ergens een directe bron wordt genoemd, die
verwijst naar de herkomst van de toeschrijving van
de Lochemse huizen aan deze architect2. Noch in
het Berlage-archief, noch in dat van de gemeente
Lochem bevinden zich oorspronkelijke bouwte
keningen van de huizen aan de Nieuweweg. Als
verklaring voor Berlages opdracht in het "verre"
Lochem wordt steeds gewezen op de vermeende
opdrachtgever tot de bouw, de Barneveldse bur
gemeester Carel August Nairac3. Die zou op de
jonge Berlage zijn geattendeerd door de in Lochem
woonachtige volle neef van de architect, eveneens
een Hendrik Petrus Berlage (1848-1908), zoon van
een oom van de architect, Thomas Nicolaas
Berlage4. De Lochemse Berlage, die op Villa Nova
aan de Stationsstraat woonde, zou dan voor de con
nectie hebben gezorgd en zijn jonge neef aan één
van zijn eerste opdrachten hebben geholpen. Een
aardige uitleg, maar is het ook juist?
De familie Nairac
Carel August Nairac, geboren in 1815, werd in
1841 benoemd tot burgemeester van Barneveld.
Meer dan veertig jaar vervulde hij dit ambt, een
periode waarin hij veel voor de Barneveldse ge
meenschap heeft betekend. Het dorp dankt aan hem
een fraaie collectie archeologische vondsten uit de
vroege middeleeuwen, die de basis vormt van het
Museum Nairac. In 1883 stierf de burgervader "in
het harnas", een jaar dus vóór de veronderstelde
ontwerpopdracht aan Berlage. Nairac heeft dan ook
nooit in Lochem gewoond. Wel is bekend dat zijn
weduwe jonkvrouwe Elisabeth Cornelia van Bor-
selen (of Borssele) Van der Hooge (1830-1917) in
1883 eerst naar Ede en kort daarop met een zoon en
een dochter naar Lochem is verhuisd. Zij heeft zich
daar gevestigd in de villa Nieuweweg 54, die kort
te voren nog te huur werd aangeboden in de lan
delijke dagbladen5. De vestiging in Lochem vond
plaats op 27 september 18866. In 1897 woonde de
familie er nog. In dat jaar werd de villa publiekelijk
verkocht als onderdeel van het onroerend goed in
het bezit van Willem Octavius Kerkhoven, die in
1897 was overleden. In het Nieuws van den Dag
van 27 november 1897 werden verschillende op-
11
LOCH EM, Nieuwe weg
De Nieuweweg gezien in zuidwestelijke richting. Rechts de villa's nrs. 50 en 52 (ansichtkaart circa 1910, collectie Historisch
Genootschap Lochem-Laren-Barchem).
1 In de literatuur wordt als ontwerpjaar overigens 1885
vermeld, wat onjuist is.
2 S. Polano, Hendrik Petrus Berlage. Het complete werk,
Alphen aan den Rijn 1989, p.110. Voorts: P. Singelenberg,
H.P.Berlage. Idea and style. The quest for modern
architecture, Utrecht 1972, p. 63.
3 Singelenberg (1972), p. 63 meldt dat de opdrachtgever
onbekend is, maar "Old habitants remember that the houses
were built for Mr. Nairac, then mayor of Barneveld".
Land van Lochem 2012 nr. 1
4 De Lochemse neef werd ook wel Hendrik Petrus Berlage
Thomaszoon genoemd.
5 Nieuws van den dag van 29 april en 2 mei 1885.
6 Singelenberg (1972), p.63.
