Afconterfeytinge bes Iselstrooms/
het Sticht ban ©ber-Isel/'t Graefschap
Zutphen/
Leeskring Paleografie: veldtocht van Spinola
Gerrit .J. Perfors
In de tachtigjarige oorlog (1572-1648) heeft het oosten van ons land en met name de Achterhoek veel
geleden onder de belegeringen van zowel de Spanjaarden als de Staatse troepen. Meerdere keren is Lochem
belegerd geweest, zo ook in 1606. De Spaanse troepen stonden onder leiding van de Marquis Ambrosius
Spinola en de Staatse troepen onder Maurits van Nassau.
Spinola bleek een zeer goed veldheer te zijn en veroverde binnen relatief korte tijd vanuit het oosten de hele
Achterhoek tot vlak voor de IJssel. De steden Doesburg, Zutphen en Deventer werden door Maurits snel
extra versterkt en langs de IJssel van Arnhem tot Zwolle werden versterkingen gebouwd, terwijl op de IJssel
een tiental patrouilleschepen deze IJsselverdedigingslinie bewaakte.
De stand van zaken tijdens de belegeringen en de troepenverplaatsingen werd steeds op kaart vastgelegd ten
behoeve van de veldheren. Van deze kaarten zijn weinig exemplaren bewaard gebleven omdat oude kaarten
steeds door actuele kaarten werden vervangen. In de aan de kaart gehechte bijlage werd steeds het kaartbeeld
verklaard.
De afgebeelde kaart (volgende dubbele pagina) omvat het gebied als in de titel hierboven genoemd. De bijlagen
bij deze kaart zijn in het Frans, Duits en Nederlands gesteld maar dan wel in de taal en het handschrift uit die
tijd. Op deze zogenaamde oorlogskaart is de troepenverplaatsing aangegeven van Marquis Spinola in 1606,
het jaar dat Lochem veroverd werd door de Spaanse troepen (4-14 augustus).
We zien dat Spinola vanuit het oosten Twente en de Achterhoek binnenvalt. Zijn legers worden bij Goor
gesplitst waar één deel onder graaf Le Sor richting Zwolle optrekt langs Rijssen, Hellendoorn en Dalfsen. Het
andere deel onder Spinola trekt op naar Lochem met de bedoeling om vandaar Deventer aan te vallen. Maar
het was een schijnbeweging, hij ontdekte namelijk de extra versterkingen bij Zutphen en Deventer en hij ging
via Almen, Bathmen terug naar Goor en vandaar weer naar Lochem.
De Staatse troepen onder Maurits van Nassau hadden een verdediging opgebouwd langs de IJssel van Arnhem
tot Mastenbroek voorbij Zwolle. Deze verdediging bestond uit onder andere 17 stenen redoutes en een tiental
oorlogsschepen die over de IJssel patrouilleerden.
Deze verdediging van de IJssel en het feit dat Besquoy bij Mastenbroek is verslagen en teruggedreven doet
Spinola besluiten terug te trekken richting Düsseldorf om de Rijn over te steken bij Rijnberk.
De kaart is gemaakt door Baptista van Doetechem (ook wel Doeticum of Deutecom), hij was graveur,drukker
en uitgever. Hij was achtereenvolgens werkzaam in Deventer, Haarlem, Amsterdam en weer in Deventer van
1606-1611.
De Leeskring Paleografie heeft een transcriptie gemaakt van de Franse teksten. Deze zijn weergegeven op
blz. 16.
^^o^^<um®an^m?»S^^N^?tnMteSpLwtonbtrt6ti^tuanotnLMuU's>noia,ounU!c-|ou»tni^tumn)prin!i[imcatB«-plMitaOan3ijn£»cduisDu'''C''^
rtCoclltrnöie Spinol, aait int llanot aljtbatn flttft/inot (0acm>tti Jnlio tnt>t3u0uflo/2nno i«oa.
ïïentöarinac bp21.25.d-cpturneöatsijnCrtcli.aciiflaït. ,K Hieiljghej.VacndcIcnSolditen.
Sieencn reduytc met Soldaten befet toibcvrydingdcr Veluvve. L Den Weert voor Doclboigb bcichanlt van zijn Eacell.
Middel -weerden bcfchant ft ende befer,
Bcfchanfingc vS Svvol torCatcn.ror bcvryding v2tMaücbrocc.
Bcfcttinghc int Maftcbrocck van zijn Exccll.
Leger plaetfcn van zijn Excellentie,
Hier wert Spinolas volck ondert bcleyt van Comtcdc Sor,van de
Statifchc uyt het Maftcbrocck ghckccrt.
Schip Brugghcn.
In defe Dorpen liggen deRuyterie van zijn Fxcellcntie, houdédc
de W3chtlangcsdcn Yfel-canr,van DoclborghtotHattcm toe.
N icuvve Fortificatie aca dc ftadt van Deventer van zijn Exccll.
ghcordinccrr.
M Den Gcldcrfchcn Weert.
Vyticggcrs oft Schepen ter Oorloch toegenift van zijn Exccll.'
Rcduyten inde Betuwe.
«cnuipfingel)!» t.z. Spinola aenflaft.
Tocht van Spinola comcndcin dcfe quartieren.
Ghoer van Spinola weder bdchau ft ende befet.
Hier drayt Spinola zynen Leger nac Lochem aen.
Den Hou eenen quaden wech door Moraflcn hccnghcmacCt.
Lochem van Spinolaghevvonnen éndc befet.
Lochcmcrbergh.dacr Spinolacs Leger lach.
V Vatciich Lanat vermits denghcd uciighm reghenj
Hier tooch Spinola met zijn Leger over de Berkel.
j Hier lach t'Leger van Spinola twee nachten,alsComte de Sor den
acnüach op Maftcbrocck haddc.
o Grollc van Spinola beleghert,ghewonnen ende befet-
11 Dcfc Rivicrc af voer Spinolas volck met ghefchut in ponten als by
den acnflach op Maftcbrocck haddc.
12 Hier doet Comtcdc Sor den acnval opt Maftcbrocck, ende wert
afgheflaghen-
13 Defen wech keerden Spinolas volck weder af van Svvol ende
Maftcbrocck.
14 Dcicn vvech isSpinola van Grol nac den Rijn toe ghetoghen.
ij Hier lach Spinola fclfs wel 13. daghen met hctmccflc van zijn
Lcghcr,als zij n volck voor Lochem was.
Contrefaifture du fleuve Ifcl.dc la diocefe T ranslfulane,& Conté de Zutphen, 011 pour Ie prefent les deux camjw.tat cehi>- des Eftatz foubz
la conduictc defon Excetl.de Nation,que l'Efpngnol foibz celle du cJMnrquh Spinele,fc lienncnttEnoultrcdcmonftraiiondescndroictzou for. A.v«/.s-cftcan>pd places
!-■ ou le m ertput sptntU cs moisdc luillct Aouft, t öoó avecq fon armccs'cft traucrlc.
Icy paffaSpinola auccq fan armee la Bcrcquclc.
Dirr.ondralion fur t A B.C. touch,wt Sc,n Exccll.
K Icy gifent 7 enfcigncsdefonldartz.
I.'•lftettedeuant Doetbourch remparecpar ton Excel.
M L'IflcdcGucldrci.
Nauircs de Guerre equippecs par fon Excel.
F.ft ccrtaincicdoubtcde bricqucspourvcucde foldattzadefence L
dclaVcluvve.
Eft unelflcticfortifice&ponrveucdc gendarmes -
Munimcnsde SvvollejufquesaCatö.adcfencedcMaftcbroucq. O Redoubles dedans la Betouwe.
Fortifications faictcs par Son Excell.cn Maftcbroucq. I Demon/truien per 1.2.3. Concertant le Mmqait Spinola.
Endroict zou Son Exccll.s'cftcapcc. 1 Paflages de Spinola vcnantcnccsquarticrs.
Icy deffendirent les gensdes eftatz, l'cntrec en Maftcnbrouqaux a Goor par Spinola de rcchicf remparcc aggarnifonncc,
fouldartzdc Spinola conduiclz par Je ContcdcSor, 3 Icy volte Spinola fon campvcrs Lochem.
Pontzdc nauircs. |4 LeHou,mcfchanr chct»inTaiftpar marelcagcs.
En ces villages logcla Cavallci ie dc Son Exccll. qui tient le gtict 4 Lochem prinfc par Spinola aggarnifonnec.
au long du fleuve Ifcl.dez DoclbourchjufquesaHatieni. Jö Lc Mout da Lochem,ou Spinola s'efloït campe.
Nouvelle fortificatie» a la villc dcDcvétci oxdöncc par fonExccl. 7 Paysacqiwuxacaufcdc lacoannucpluyc.
Icy fut Spinola campe d:tix nuieftz,pendant quclc Comtcdc Soa
tenta lentrcprinlcdeMaftebroucq.
o Grollc afliegee prinfc aggarnifonnec par.'Spinola.
ji A valdcccftcRivierealIercntlcsgcnsdc Spinola avecq des bate
aux, ayans l'enireprinfè fur Maftcbroucq.
r a Icy lit le Comic dc Sor l'enuahic fut Maftcbroucq, dou quil fut rc-
poufle.
j 3 Ear ces chcmins tourncrcnt les ge.ns dc Spinola dc Svvollc Bi Afa-
flcnbroucq.
14 Par ccchemin tira Spinola dc Grollc ven lcRhin.
•3 Ry gifoit Spinola rnefmc bicnr; jours auccq la plus grandeparrie
de fes gens, pendant que les aulucs cfloicnt deyantLodicni.
Veldtocht van Spinola juli-augustus 1606