Charters;
vorm en inhoud komen samen
fmnia> P i
Femia Siero en Sandra Oosterholt
Het jaar 2008 is voor het Regionaal Archief Zutphen het 'charterjaar'. Het hele jaar door
worden activiteiten georganiseerd die in het teken staan van charters. Vanwege de enorme
hoeveelheid charters die het RAZ beheert (ruim 6000) is het charter als thema genomen.
Wat zijn charters nu eigenlijk?
Heel kort gezegd zijn charters (spreek uit 'sjarters' in plaats van 'tjarters' zoals een vliegtuig) akten op
perkament. De naam 'charter' is zeer waarschijnlijk afkomstig van middeleeuwse aanduiding van het
woord oorkonde 'carta'. Deze akten ofwel oorkonden, zijn voorzien van zegels van alle (rechts-)
personen die de overeenkomst zijn aangegaan. De overeenkomst gaat altijd over geld, goederen of rechten.
De oorkonde diende als juridisch bewijsstuk. In de Middeleeuwen werden alle belangrijke zaken in een derge
lijke akten vastgelegd; zaken als koop- of verkoop van grond, erfpachtovereenkomsten, rechten voor het
heffen van tol of belastingen etc.
Zoals gezegd is een charter van perkament. Perkament komt van het Latijnse 'pergamena charta'papier van
(de stad) Pergamum. Perkament werd meestal gemaakt van huid van schapen, kalveren of geiten. De huid
werd behandeld met kalk, door schaven ontdaan van haar- en vleesresten, daarna gepolijst met bijvoorbeeld
puimsteen en vervolgens onder spanning gedroogd. Dit resulteerde in stevig blank, geel-wit materiaal waar op
geschreven kon worden.
De eerste vermelding van het schrijven op huid dateert van circa 2900 v Chr. Perkament bleef tot ongeveer
het einde van de 14e eeuw de belangrijkste ondergrond voor geschriften. Vanaf die tijd begon het papier, dat
vanaf de 11e eeuw ook in Europa werd ingevoerd, langzamerhand het perkament te vervangen. Papier had
immers een snellere en vooral goedkopere productie. Met name voor de officiële documenten bleef het
perkament nog lang in gebruik. Toen echter ook de handtekening juridisch gezien het zegel kon vervangen
werden steeds meer akten ook op papier opgesteld. Perkament is sindsdien alleen nog maar in gebruik ten
behoeve van ceremoniële stukken.
De charters zijn voorzien van één of meerdere zegels. Als er geen zegel(s) meer aanzitten is dat zeer waar
schijnlijk omdat het zegel dan verloren is gegaan, niet om dat het niet gezegeld is geweest. De zegel werd
namelijk gebruikt om het stuk te waarmerken, zoals wij nu een handtekening zouden plaatsen.
Een zegel is echter veel meer dan een handtekening. Een zegel is op zichzelf een enorme bron van informatie.
De vorm, de kleur en zeker de afbeelding en opschriften maken het een uniek document. Zegels worden dan
ook gebruikt in vele takken van de historische wetenschap, zoals uiteraard oorkondeleer (diplomatiek) en
zegelkunde (sigillografie) maar ook opschriftkunde (epigrafie), naamkunde (onomastiek), heraldiek en
iconografie.
Door het spannen van de huid ontston
den vaak gaatjes. De schrijver plaatste
de tekst netjes om de gaten heen.
Sutphania is een oude benaming voor
Zutphen.
5
Oud Archief Zutphen,
inventarisnummer 605, regest 3.
Land van Lochem 2008 nr. 2
