vensters in de vorm van geornamenteerde lateibalken van natuursteen, bij ingangspartijen, trappen en ter
afsluiting van gevels en topgevels. Belangrijk detail was, dat de ornamentiek nooit buiten het gevelwerk trad
en altijd onlosmakelijk deel uitmaakte van de architectuur.
Toch werd de traditie niet losgelaten, daarvoor was Berlage teveel een kind van de 19de eeuw. Hij ontleende
aan de historische bouwkunst de meest functionele motieven en elementen, die in de loop der eeuwen hun nut
hadden bewezen, zowel in constructieve als in beeldende zin. Zo kreeg de Amsterdamse beurs zijn herkenbare
silhouet door de Toscaans aandoende klokkentoren, die de bijzondere betekenis van het gebouw benadrukt.
De zware en brede romaanse bogen van de entreepartij stralen waardigheid uit en onderstrepen het solide
karakter van het imposante beursbedrijf. Onder invloed van Berlage ontstonden zo indrukwekkende, sobere
bakstenen bouwwerken, die ondanks de link met de traditie, een ingrijpende breuk vormden met "stijlimitaties"
van de 19de eeuw.
Deze vernieuwing in de bouwkunst
gebeurde dus op grond van een
"rationele" vormentaal, waarbij lo
gica en functie de boventoon voer
den. Elke vorm, die niet uit de con
structie voortkwam, moest wor
den vermeden. Hierdoor kreeg deze
stroming de naam "rationalisme".
Berlages stijl werd vooral toege
past bij voorname bank- en
verzekeringsgebouwen en grote
villa's e.d. Zijn aanhangers ontwik
kelden een van de grote bouw
meester afgeleide, maar wel eigen
stijl. De belangrijkste architect in
het kielzog van Berlage was
K.P.C.de Bazel, die in Arnhem on
der meer het beroemde hoofdkan
toor van de Heidemaatschappij
bouwde en zich ook ontwikkelde
tot beroemd landhuisontwerper.
In de gemeente Lochem is het
gedachtengoed van Berlage en De
Bazel te volgen in vooral het werk
van architect G.J. Postel (1887
1945). In Postels eerste jaren als
zelfstandig architect ontwierp hij
gebouwen, die sterk beïnvloed zijn
door het sobere rationalisme van
deze architecten. De sobere, eer
lijke baksteenarchitectuur uit deze
periode valt op door eenvoud en
bescheidenheid. Het uitgesproken
landelijke karakter van vooral Post-
els woonhuizen komt tot uitdruk
king in de aan de boerderijbouw
ontleende dakvormen, de lage zij
gevels en de vensters met roeden-
ramen en luiken (zie Nieuweweg 34). De robuuste bakstenen gevels worden hier en daar verlevendigd door
eenvoudige siermetselwerkdetails. Bij het ontwerp van het gemeentehuis van Laren in 1909, één van Postels
eerste opdrachten, is Berlages invloed onmiskenbaar.
De functie en de betekenis van het gebouw zijn het uitgangspunt geweest voor de opzet en de vormgeving.
De verschillende functies van de ruimten komen tot uitdrukking in duidelijk te onderscheiden bouwdelen en
worden niet weggewerkt achter een alles verhullende imponerende faqade, die de afstand tussen overheid en
burgers maar zou vergroten. Met het oog op de landelijke omgeving kreeg het gebouw een lage bouwmassa
met hoog opgaande daken. De sobere detaillering sluit aan bij die van de boerderijen in de omgeving. De toren
symboliseert de bijzondere functie van het gebouw en geeft tegelijkertijd aan, dat zich daar de hoofdentree
bevindt. In Gorssel en omgeving traden architecten als A.J. Jansen en ir. J.G. Wattjes op als pleitbezorgers
van deze bouwtrant.
18
Nieuweweg 34, Lochem
Het voormalige gemeentehuis van Laren uit 1909
Land van Lochem 2007 nr. 2
