den dakgoten. Aanvankelijk vinden
we deze elementen nog bij panden,
die wat betreft de gevelbehandeling
en de vensterafsluitingen de
neorenaissance vormentaal hand
haven, zoals bij de rond 1905 ge
bouwde villa's aan de Nieuweweg
en de Haitsma Mulierlaan in
Lochem. Rond 1900 liet men deze
voorzichtige aanvang van de
Chaletstijl (in stedelijke gebieden
ook wel stadsvakwerkstijl ge
noemd) ook los op de bouw
volumes en de gevels. Er ontston
den ingewikkelde plattegronden,
waarbij de kern van de huizen
schuil gaat achter serres, al dan niet
hangende erkers, veranda's of
combinaties van deze elementen.
De ver overstekende daken heb
ben een ingewikkelde vorm en zijn
rijk voorzien van houten ornamenten. Boven de in vakwerk uitgevoerde topgevels zijn vaak wolfeinden aan
gebracht, die herinneren aan boerderijdaken en zo het landelijke karakter benadrukken. De houten onderdelen
vertonen vaak een Jugendstildetaillering, die ook is terug te vinden in de glas-in-loodramen en de uitvoering
van deuren en deurroosters. Bakstenen gevels met wit geschilderde speklagen werden soms, als ware het een
negatief daarvan, gepleisterd uitgevoerd met bakstenen speklagen. Ook geheel in gekleurde steen gemetselde
gevels waren populair, net zo als gepleisterde versierde lateibalken boven de vensters.
Goede voorbeelden van deze stijl zijn in de gemeente Lochem te vinden aan onder andere de Barchemseweg,
in de oudste delen van het villapark Berkeloord en in de dorpen Gorssel en Eefde.
Rationalisme en de invloed van architect Berlage
Op allerlei manieren werd gezocht
naar nieuwe wegen in de bouw
kunst. Zo ontstond rond 1900 een
belangrijke stroming, die streefde
naar een persoonlijke vernieuwing
van de bouwkunst op grond van
een rationele vormentaal. Het juk
van de neostijlen moest worden af
geschud. Pleitbezorger w as de be
roemde architect H.P. Berlage, de
belangrijkste pionier van de mo
derne Nederlandse bouwkunst.
Zijn voor de tijd rond 1900
revolutionaire bouwkunst, waar
van de bekende Amsterdamse
beurs het eerste en belangrijkste
voorbeeld is, ging uit van een ei
gen proportieschema en werd be
paald door het sterk benadrukken
van het dragende karakter van mu
ren, pijlers en bogen. Berlage had De Beurs van Berlage in Amsterdam, foto uit cïïcal9Ö0
grote moeite met het overvloedig
geornamenteerde en verhullende van de neostijlen. Aanvankelijk had hij zelf ook in deze stijlen gebouwd, zoals
de door hem ontworpen villa's aan de Nieuweweg nog illustreren. Wat hem het meeste stoorde, waren de
vele, vaak in serie gemaakte ornamenten in minderwaardige materialen als stuc, terracotta of zink, die de
werkelijke architectuur verhulden. Het waren onderdelen, die niets aan de architectuur toevoegden en geen
functie hadden. Voor Berlage telde in de eerste plaats de functie en het gebruik van het gebouw, van waaruit
hij het totaal ontwierp. Alle onderdelen hadden hun eigen plaats in zijn architectuur en toonden hun functie
onverbloemd. De zware bakstenen muren waren de dragers, vensteropeningen waren klein en daar geplaatst,
waar ze nodig waren. Ornamentiek werd verdrongen naar die plaatsen, waar ze functioneel kon zijn: boven
17
Dubbele villa in chaletstijl aan de Haitsma Mulierlaan in Lochem
Amsterdam, foto uit circa 1900
Land van Lochem 2007 nr. 2
