Schouw
Henriëtte Marsman-Slot
Schouw voeren is van
oudsher waterschapswerk
Al in de oudste water
schapsakten wordt het schouwen
vermeld. Als er geen waterschap
was, kon het ook door een andere
overheidsinstantie geschieden,
maar daarover straks meer.
In Gelderland is vroeg in de
middeleeuwen al sprake van het
instellen van waterschappen.
Doorgaans is de landsheer ini
tiatiefnemer ten gunste van zijn
onderdanen. De oudste Gelderse
dijkbrief is van 1316, de zoge
naamde Boutenteinse wetering-
brief. Het eerste echte Gelderse
waterschap dateert uit 1321,
namelijk dat van de Betuwe.
De graven van Gelre en Kleef
vaardigden in 1328 - op onser
liever vrauwen dach lichtmissen
(2 februari) - gezamenlijk een
dijkbrief uit, waarmee ze een wa
terschapsregeling voor het gebied
van de Liemers tot stand brach
ten. Ze deden dit expliciet voor
de verkrijgers van 26 hoeven,
"dat slach van Duvenrebroek
ende Groesenrebroek".
De ambtman van de Liemers
zal als dijkgraaf met heemraden
de schouw van de dijken en de
weteringen voeren: ende onse
amptlude doen toe schouwen
opten dijken ende opter weterin
gen nae des landts urbar mitten
heijmrade, alse dat dijckrecht
ende die schouwe in Bethue
is gelegen". Er wordt in deze
dijkbrief dus naar het hierboven
genoemde Betuwse waterschaps
recht verwezen.
Hoewel in de akte van 1328,
het origineel is helaas verloren
gegaan1, nog veel meer geregeld
is, wordt de verdere inhoud hier
even buiten beschouwing gela
ten. Het gaat in dit verband enkel
om het voeren van schouw.
Wat is het voeren van schouw?
Tijdens het voeren van schouw
wordt gekeken of de ingelanden
wel aan hun verplichtingen ten
aanzien van het onderhoud van
dijken en watergangen hebben
voldaan.
Als een ingeland in gebreke was
gebleven konden dijkgraaf en
heemraden hun intrek nemen in
een of ander logement op kosten
van de nalatige. Zij konden er net
zolang verblijven tot de ongeluk
kige zijn verzuim had hersteld. In
de waterschapsarchieven zitten
vele, soms uiterst smakelijke
verhalen, over hoe een en an
der in zijn werk kon gaan. Een
schouwvoering kon leiden tot
ernstige schermutselingen tussen
dijkbestuur en nalatige ingeland.
In 1655 leidde de schouwvoering
in de Liemers tot een compleet
gevecht2.
In juni vond de zogenaamde
aardschouw plaats. Er werd
gecontroleerd of de dijk wel ge
noeg aarde bevatte. Heemraad3
Coenraedt van Munster is niet
tevreden over het onderhoud
van de dijk door Jan Geerlichs,
inwoner van Bahr en Latum.
Jan Geerlichs laat het er niet bij
zitten en op de dijk verspert hij
de schouwvoerders de weg. Met
name Coenraedt van Munster
moet het ontgelden: Jan scheldt
Coenraedt de huid vol.
Substituut-dijkgraaf4, jonker As-
weer van Leeuwen, liet van het
gebeurde verslag leggen.
"Ik holt u voor een schelm ende
logenaer, daarbij voegende dat
hem de duvel noch de hals sou-
de breecken, denselven daer-
be-neffens dreiggende met de
schuppe, soo hij in de handt
hadde van 't peert af te slaan
't welck oock, naer alle appa-
rentie soude geschiet sijn soo
ende wanneer de schouw niet
voort gepasseert ende Herman
Beerss sulcks niet belet waere
geweest."
Ook nu nog, vele eeuwen later,
wordt er door het waterschaps
bestuur jaarlijks schouw gevoerd.
Het huidige Waterschap Rijn en
IJssel, rechtsopvolger van de
Liemerse Schouwpolder, voert
bijvoorbeeld schouw over een
groot deel van de Rijn- en IJssel-
dijken. Hoewel schouw voeren
over de grote bandijken het meest
tot de verbeelding zal spreken
wordt er ook schouw gevoerd
over de kleinere watergangen en
de daarlangs gelegen oevers.
Waterschappen konden in som
mige gevallen ook gezamenlijk
schouw voeren. Zo kwamen elk
jaar de watergraven van het Wa
terschap van de Berkel en van het
Waterschap IJsselland-Baakse
Beek, met hun gevolg, bijeen om
de onderhoudstoestand van het
Stroomkanaal van Hackfort (in
de buurt van Baak) met de daarin
en daarbij gelegen kunstwerken
te schouwen. Het Stroomkanaal
van Hackfort lag namelijk pre
cies op de grens tussen beide
waterschappen. Deze schouw
was bij bijzonder reglement ge
regeld. Nadat de bestuurders de
maaipaden langs de watergang
hadden afgelopen en het schouw-
rapport was opgemaakt eindigde
de schouwvoering steevast bij
een prettig eethuis, want het
rapport moest toch nog getekend
worden, of niet soms? Toen beide
waterschappen per 1 januari 1997
werden opgeheven en beide
opgingen in het grote Water
schap Rijn en IJssel verdween
een stukje waterschapstraditie.
Jammer.
Schouw over de Berkel
Het Waterschap van de Berkel
schouwde jaarlijks de oevers van
30
Land van Lochem 2003 nr. 1
