Historische winkelpuien in de binnenstad van Lochem
Monumenten in de gemeente Lochem (14)1
door CeesJan Frank
Tegenwoordig zijn de historische binnensteden bij uitstek de plek geworden waar wordt
gewinkeld en gerecreëerd; aan alle hoofdstraten en pleinen bevinden zich talloze winkels in
alle soorten en maten, cafés en restaurants. Het is echter nog niet zo lang geleden, dat het
stadsbeeld vooral ook werd bepaald door vele vormen van ambacht, handel en bedrijvigheid.
Overal binnen de wallen
zag men werkplaatsen,
kleine bedrijven en in
dustrieën, ook in Lochem. De
eens zo talrijke kleine bedrijven
en werkplaatsen, de smeden, de
leerlooierijen, de brouwerijen,
de stalhouderijen, de bakkers en
slagers, ze zijn vrijwel allemaal
verdwenen uit het stadsbeeld.
De handeldrijvende middenstand
wist zich echter te handhaven.
Aan hun eeuwenoude aanwe
zigheid herinneren hier en daar
nog fraaie oude winkelpuien: ze
getuigen van de lange traditie
in het etaleren van de "moderne
handelsgeest" en het aandacht-
trekken van de klant.
De oudste winkelpuien
In de binnenstad van Lochem
dateren de oudste winkelpuien
uit het midden van de negen
tiende eeuw. Voor die tijd had
den panden in Lochem waarin
goederen werden verkocht, niet
een wezenlijk ander aanzien
dan gewone woonhuizen. Het
Marktgezicht van Jan de Beijer
uit 1743 toont een rij huizen die
op het eerste gezicht eenvoudige
woonhuisgevels hebben. Aan
kleine details kan men echter
zien dat enkele van de huizen
ook als winkel werden gebruikt.
Bij twee panden zijn namelijk
bij de benedenvensters op- en
neerklapbare luiken aange
bracht, die men als luifel en toon
bank kon gebruiken.De koop
waar kon zo net als bij een markt
kraam voor het huis worden uitge
stald. De verkoop vond dus gro
tendeels buiten plaats, op de be
gane grond van de huizen werd
gewoond.
Aan het einde van de achttiende
eeuw werden de verkoopactivi
teiten van winkeliers en kleine
ambachtslieden steeds meer naar
het inwendige van het huis ver
plaatst. De woonruimte op de be
gane grond werd in gebruik
genomen als winkel. Pas in de
loop van de negentiende eeuw
zou de behoefte aan het duidelijk
etaleren van de aangeboden waar
belangrijk worden. Het winke
len werd van een doelgerichte
noodzaak langzaamaan ook een
tijdsverdrijf, waarin het etala-
gekijken een steeds grotere rol
ging spelen.
De woonhuisgevels met aanvan
kelijk kleine vensters werden hier
voor geleidelijk aan aangepast. In
het begin werden gewone woon
huisvensters als etalageraam in
gebruik genomen. Hiervoor hoef
den nauwelijks bouwkundige
ingrepen te worden gedaan. Al
wat ingrijpender was het aan
brengen van een houten uitstal
kast of erkertje in de bestaande
vensteropening, populair in de
eerste helft van de negentiende
eeuw. Deze uitstalkasten gaven
extra etalageruimte, meer licht
28
Land van Lochem 2002 nr. 2
Detail tekening van de Markt te Lochem, door Jan de Beijer, 1743: twee huizen met
op- en neerklapbare luiken bij de vensters.
1 Eerdere afleveringen in deze serie werden gepubliceerd in Scholtampt van
Lochem, tijdschrift van de Historische Vereniging Lochem-Laren.
